Wat is vrijeschoolonderwijs?

Vanaf kleins af aan, was mijn wens om juf te worden. Ik heb nog getwijfeld tussen de reguliere en de vrijeschool Pabo. Uiteindelijk heb ik voor het laatste gekozen, omdat de visie van de vrijeschool mij het meeste aansprak.

De belangstelling voor het onderwijs is denk ik deels gekomen omdat mijn moeder kleuterjuf is. Vanuit huis uit kreeg ik veel vrijeschool dingen mee zoals de liedjes en versjes. Ik koester de vele, gezellige dagen waarop ik met mijn moeder ging knutselen voor de seizoenstafel. Ik speelde heel veel schooltje en de oppaskinderen van mijn moeder waren dan mijn leerlingen. Wat ik later pas besefte, was dat mijn zusje en ik met bijna alles mochten spelen, hutten onder de tafel, meubels verplaatsen. Alles was prima, als we het uiteindelijk ook opruimden. Eigenlijk wat dus ook in de vrijeschoolkleuterklas gebeurt, het vrije spel. Ik merkte dit verschil pas toen ik bij vriendinnetjes ging spelen, en ouders ‘bang’ waren voor troep. Ik hecht veel waarde aan al die heerlijke spelmomenten.

Band met de klas

Nu geef ik vier dagen per week met veel plezier les. Eén van de mooie dingen aan de vrijeschool vind ik dat de klassenleerkracht meegaat met zijn of haar klas. Tegenwoordig gebeurt dit niet overal meer, en wordt er bijvoorbeeld halverwege de rit gekeken wat goed is voor de klas en leerkracht. Dat laatste vind ik ook zeker goed, om te blijven kijken of de situatie nog gezond is, en niet automatisch mee te gaan net als vroeger. Ik vind het een meerwaarde om een aantal jaren mee te gaan met een klas omdat je de kinderen ziet ontwikkelen en groeien. Als leerkracht bouw je een band op met de kinderen. De groepsvorming van een klas vind ik ook erg van belang, en ik steek daar veel aandacht aan. Hoe ga je met elkaar om? Hoe kun je iemand helpen? Hoe geef je complimenten? Ik zet veel spellen in, vertel (pedagogische)verhalen en we zingen veel met elkaar.

Soms wordt mij wel eens gevraagd: ‘Stel dat je nou een leerling in je klas hebt waar je niet mee overweg kunt, wat dan?’ Mijn antwoord is dan vaak: ‘Het is zeker waar dat ik niet met alle kinderen even goed kan opschieten, maar omdat je meerdere jaren met een klas meegaat, ga ik als leerkracht juist meer mijn best doen om een kind te begrijpen en te helpen’.

Raadsel

De vragen die dan in mij opkomen zijn bijvoorbeeld: Waar komt dit vandaan?, Hoe komt het, dat jij zo doet?, Wat kan ik voor dit kind doen? Het zelfde geldt als ik een kind in de klas heb, die ongewenst gedrag laat zien en waar ik mee worstel. Naar mijn mening, gebeurt dit niet zomaar. Het kind vraagt iets van mij, en ik moet erachter komen wat het is. Heel eerlijk, ik vind dit soms een hele uitdaging, maar het is wel wat mij trekt aan het onderwijs. Hoe kan ik een kind het beste begeleiden in zijn ontwikkeling en wat heb ik daar voor (van mijzelf) nodig? Op vrijescholen is er iedere ochtend voor de lessen beginnen een lerarenspreuk:

‘Vanuit de geestelijke wereld,
is dit kind tot ons neergedaald.
Gij hebt zijn raadsels te ontsluieren,
van dag tot dag, van uur tot uur.

In het begin wist ik niet zo goed wat ik hiermee moest. Laatst dacht ik: Hé, nu begrijp ik het! Ik hoef niet meteen een oplossing te hebben, het is een proces wat je als leerkracht en leerling aangaat.
Voor alle leerkrachten/opvoeders die ook wel eens met hun handen in het haar zitten. Laat het soms even los, slaap er een nachtje over, overleg met collega’s of ouders. Het antwoord komt vanzelf, vaak op een moment dat je het niet verwacht. Blijf ondertussen vooral genieten van je kinderen en/of klas, want er gebeuren een heleboel mooie dingen.

Mensbeeld

Het vrijeschoolonderwijs spreekt mij ook aan vanwege de visie op het mensbeeld. De manier hoe er naar de mens, en in mijn dagelijkse praktijk naar een kind gekeken wordt sluit aan bij mijn eigen normen en waarden. Op de vrijeschool wordt er naar het gehele kind gekeken. Dit houdt in dat er niet alleen gekeken wordt naar wat een kind op cognitief gebied kan, maar ook op sociaal-emotioneel gebied. In de vrijeschool wordt er onder andere gekeken vanuit het vierledig mensbeeld: fysiek-, ether-, astraallichaam en het ik. De lessen die gegeven worden spreken zowel het denken, willen en voelen aan van het kind. Een breed en verscheiden aanbod, om ieder kind aan te kunnen spreken.

Ontwikkelingsfasen

De lessen die worden gegeven zijn afgestemd op de ontwikkelingsfasen waarin de kinderen zich bevinden en staan beschreven in het vrijeschoolleerplan. Iedere klas heeft zijn eigen kenmerken en gebruiken. Op de vrijeschool worden veel verhalen verteld, dit wordt ook wel de vertelstof genoemd. Iedere klas heeft zijn eigen vertelstof, zo worden er in de eerste klas sprookjes verteld, in de tweede klas fabels en heiligen legenden en in de derde klas het Oude Testament, zo heeft iedere klas vertelstof dat passend is voor de leeftijdsfase waarin de klas zich bevindt. Door middel van verhalen beleven de kinderen de wereld om zich heen in het klein. De kinderen voelen mee met wat er gebeurt in de verhalen en ontwikkelen hun gevoelsgebied.

Wat nog meer kenmerkend is aan de vrijeschool(onderbouw) zijn de periodelessen. Periodelessen zijn lessen die de leerkracht zelf ontwerpt. Bij het maken van deze lessen kijkt de leerkracht wat een klas nodig heeft. Het zijn lessen die op maat worden gemaakt. In de deze lessen is er ruimte om veel te doen en te beleven. Een kunstzinnige verwerking van de lesstof is vaak een onderdeel. De periodelessen worden de eerste paar uur van de ochtend gegeven. Iedere klas heeft taal- en rekenperiodes. Naar de zesde klas toe komen er steeds meer periodes bij, zoals: plantkunde, dierkunde en huizenbouwperiode. Zo zijn er nog veel meer kenmerkende dingen van het vrijeschoolonderwijs zoals de vakken: euritmie, vormtekenen en schilderen.

Krijtbord

Als leerkracht hecht ik veel waarde aan het krijtbord. Op het linker bord heb ik een bordtekening staan, passend bij de vertelstof, seizoen of onderwerp waar we ons die periode mee bezig houden. Op het rechter bord staan de woordjes die we dagelijks oefenen, en ook de timer, de geluidsmeter en de datum. Het midden bord houd ik vaak leeg, zodat ik daar op kan werken tijdens de lessen. Bordtekenen is een van mijn favoriete bezigheden. Ik vind het een ontspannend werkje, en ik oefen hier graag in.

Voor nu stop ik, want mijn verhaal wordt alweer erg lang. Ik merk dat ik nog veel meer kan schrijven over het Vrijeschoolonderwijs en mijn ervaringen als leerkracht. Mocht er belangstelling zijn dan schrijf ik met veel plezier verder, en/of ga ik dieper in op de verschillende onderwerpen die nu in vogelvlucht voorbij zijn gekomen. Voor nu wens ik alle leerkrachten heel veel plezier in dit beroep, deze mooie taak, die wij mogen vervullen.

In het derde jaar van de opleiding volgde ik een stagetraject op een middelbare vrijeschool in Zeist en heb ik kunnen proeven aan het werken met de leeftijdsgroep van 12 t/m 15 jaar. Het klikte zó in mij, dat dít de doelgroep is waar ik uiteindelijk mee zou willen werken! Tegelijkertijd realiseerde ik me ook dat ik nog jong en onervaren was en ik besloot om eerst mijn ‘rugzak’ te vullen met ervaringen in het basisonderwijs van de vrijeschool.

Net zoals in de onderbouw van de vrijeschool is het jaar ingedeeld in steeds drie weken aaneengesloten periode binnen één vakgebied. Je hebt op de bovenbouw periodes van allerlei vakken, zoals: wiskunde, aardrijkskunde, geschiedenis, Nederlands, natuurkunde, scheikunde of biologie. Een periode betekent dat je gedurende drie weken achter elkaar aan één thema werkt in de eerste twee lesuren van de dag. Dat zorgt ervoor dat je je echt goed kunt verdiepen in een onderwerp en met elkaar een hele belevingswereld opbouwt. Bij de periode Sterrenkunde bijvoorbeeld, die ontzettend geliefd is in de brugklas, verdiepen we ons drie weken in sterren, planeten, oeroude en multiculturele sterrenverhalen, sterrentekens en het heelal. Dat spreekt zo tot de verbeelding, dat iedere leerling elke dag iets tegenkomt waar hij door geprikkeld raakt en meer te weten wil komen. Wanneer leerlingen zelf met ideeën komen, spulletjes meenemen van thuis of ervaringsverhalen gaan delen, weet ik dat de verbinding met de lesstof gelegd is. En daar gaat het me natuurlijk vooral om.

In een periodeochtend kunnen veel verschillende soorten opdrachten geven kunnen worden. We werken met mavo, havo en vwo in één klas, maar juist door open opdrachten te geven waar iedereen zijn of haar eigen onderzoek naar kan doen, een eigen beleving bij kan hebben en eigen verhalen kan schrijven en tekeningen kan maken, beleeft de klas het periodeonderwijs als gemeenschappelijk. Voor mij is het elke dag opnieuw leuk om verschillende opdrachten en verwerkingsmogelijkheden te bedenken die niet alleen bij de lesstof aansluiten maar ook passen bij de klas. Ik laat me inspireren door de klas, waar de leerlingen zelf voeling mee hebben, waar ze geïnteresseerd in zijn probeer zo hun interesse en motivatie aan te spreken. Bepaalde werkvormen sluiten naadloos aan bij de ontwikkeling van een brugklasser of tweedejaars. Het schrijven van een dagboekverhaal van een scheepsjongen, een recept met ingrediënten voor een goed verhaal, het schrijven en uitvoeren van een toneelscène, het komt allemaal aan bod in het periodeonderwijs en wordt altijd met plezier ontvangen. Hoe leuk is dat, wanneer je leert wat je leren moet, maar daarbij wel je eigen inlevingsvermogen en creativiteit wordt aangesproken? Mijn uitgangspunt is, dat wanneer je een leerling verschillende verwerkingsvormen aanbiedt, er altijd minimaal één zal zijn die hem of haar echt raakt en uitdaagt om echt de verbinding met de lesstof aan te gaan. Niet alleen informatie opnemen met je hoofd, ook beelden kunnen vormen en je inleven met je hart en dat met je handen verwerken door te tekenen, schilderen, toneel te spelen en veel meer.

Periodeschrift

In het periodeonderwijs werken we niet met een leerboek maar met een periodeschrift, waarin we zelf verslagen schrijven, opdrachten uitwerken en die zelf illustreren. Zo maakt iedere leerling zijn eigen ’theorieboek’, ieder op zijn eigen niveau. Het is eigenlijk een soort drieslag-leren: de docent vertelt de lesstof, de leerling schrijft het op, maakt opdrachten en leert op die manier met elkaar en uit je schrift. De periode wordt altijd afgesloten met de toets en soms met een praktische opdracht zoals het schrijven van een eindverhaal, het maken van een poster of bijvoorbeeld het uitwerken van de lesstof in een gedichtvorm of andere creatieve schrijfopdracht.

Na de periode beginnen vanaf het 3e lesuur (na de kleine pauze) de ‘gewone’ vaklessen zoals Engels, Frans en wiskunde. En daarnaast krijg je op de vrijeschool bovenbouw veel kunstvakken en bewegingsvakken. Denk maar eens aan houtbewerking, hoeden maken, gym, toneel, euritmie/dans, muziek, tekenen en schilderen.

Vrijeschool Bestevaer

Sinds een aantal jaren is er een vrijeschool bovenbouw in Zeeland, als onderdeel van CSW Bestevaer in Vlissingen. We bieden nu 3 leerjaren aan op mavo, havo en vwo-niveau en hopen in de toekomst door te kunnen groeien. Er komen dagelijks leerlingen vanuit heel Zeeland naar ons toe gereisd, die speciaal voor het vrijeschoolonderwijs kiezen. Hoewel iedere leerling en iedere klas weer uniek is, is er veel enthousiasme, leergierigheid en kunstzinnigheid in al onze klassen. Ik ben iedere periode weer zo onder de indruk van wat ze schrijven, tekenen en schilderen en hoeveel ze weten en willen weten en kunnen. Op de afbeeldingen zie je werk uit de periodes Nederlands van onze brugklas; periode Jeugdliteratuur en Creatief schrijven. De leerlingen hebben bijvoorbeeld een zelfportret gemaakt waarin zij verbeelden wat lezen voor hen betekent. Ook hebben ze de biografie van hun favoriete schrijver uitgezocht en gepresenteerd, voorgelezen uit hun favoriete boek en aan de hand van creatieve opdrachten veel eigen verhalen geschreven.

Voor meer inspiratie uit ons onderwijs kun je kijken op www.vrijeschool.nu of @vrijeschoolbestevaer op Instagram.

Terugkijkend op 14 jaar vrijeschoolonderwijs zijn vooral de warme sfeer, de rust en de aandacht voor mens en natuur mij bijgebleven. Alles wat aandacht krijgt, groeit, wat maakt dat je als kind opgroeit met een natuurlijke eerbied voor je omgeving. En ook het gevoel van samenzijn tijdens de seizoensvieringen en onderdeel zijn van een groter geheel heb ik als erg waardevol ervaren. Het is niet voor niets dat mijn vrienden uit de kleuterklas, vandaag de dag nog steeds mijn vrienden zijn!

Hoofd, hart en handen

Daarnaast ben ik ontzettend blij met het rijke curriculum dat mij is aangeboden. Doordat de vrijeschool leerstof precies aansluit op de natuurlijke ontwikkeling van een kind en daarbij zowel hoofd, hart en handen worden aangesproken, voelde leren zeker die eerste schooljaren als een feestje. Heemkunde, taal en verhalen, mythologie, tekenen, schilderen, geometrie, houtbewerking, toneel en zang, ik genoot van alles. In vrijeschoolonderwijs is kunst (en daarmee schoonheid) in alle lesstof verweven, waardoor het zoveel meer gaat leven!

Toch is de vrijeschool ook zeker geen utopie. De overgang naar middelbare school viel mij tegen; ik vond niet de (cognitieve) uitdaging die ik zocht en ook sociaal-emotioneel had ik het moeilijk. Desondanks ben ik blij dat ik gebleven ben en veel bijzondere dingen heb meegemaakt, zoals de biografieweek, de architectuurperiode en de Romereis (12^e klas). Wat ik meeneem uit mijn vrijeschool ervaring is, hopelijk, een open blik naar de wereld, aandacht voor de natuur en een holistisch perspectief op de mens. Waar ik het meest dankbaar voor ben is de koorzang en daarbij behorende concerten op de middelbare school, waar mijn liefde voor barokmuziek is ontstaan.

Wensen

Wat ik het vrijeschoolonderwijs zou willen meegeven is om met openheid en nieuwsgierigheid naar de wereld te kijken en zich in te blijven zetten voor onderwijs dat het hoofd, hart en de handen evenredig aanspreekt, vertrouwen heeft in de kinderen en voor iedereen toegankelijk is. En, als ik toch aan het wensen ben, meer aandacht in het curriculum voor seksuele educatie en diversiteit. Daar is nog veel winst te behalen.

Ik vind het hartstikke leuk dat ik op mijn platform holistisch en duurzaam onderwijs- en lijfstijlinspiratie kan delen waar ik enthousiast van word, en waar, als ik zo om mij heen kijk, op dit moment ook veel behoefte aan is in de maatschappij.

Spiegeltje, spiegeltje aan de wand…

De meesten onder ons kunnen deze zin wel afmaken. ‘Wie is de mooiste van het land’. Het antwoord is Sneeuwwitje, met een huid zo wit als sneeuw. Jarenlang heb ik als juf dit sprookje voorgelezen. Ik doe het nu nog steeds. Maar, met aanpassingen en ingebed in een intercultureler geheel.

Als ik in de spiegel kijk zie ik een lange, blonde, witte vrouw. Dit is niet het spiegelbeeld van Amsterdam, de stad van de kinderen uit mijn klas. Een stad die zo’n 180 nationaliteiten kent. Maar waarom kom ik dan in de rijke bronnen die het Waldorf onderwijs kent zo vaak mijzelf tegen en niet de ander? En schadelijker, waarom komt mijn beeld er vaak beter van af dan de ander? ‘De zwarte raaf wilde graag een witte raaf worden’, ‘de jood wilde ruilen met de dienaar’, dat ene verjaardagsliedje dat niets met China te maken heeft… de wortelkinderen waarbij de meisjes jurken dragen en de jongens broeken en al die verhalen over gezinnen met een ‘papa en een mama’. In deze bronnen woelt ook nog eens een onderstroom van uitsluiting, stereotypering en racisme.

De rode auto

Het is net als met het kopen van een rode auto. Als je die eenmaal hebt dan zie je hem overal. En dat gaat irriteren. Je wilt het veranderen en zoals de tegeltjeswijsheid zegt: verandering begint bij jezelf. Daar begon mijn ontdekkingstocht. Bewustwording van mijn spiegelbeeld en vertegenwoordiging in bronnen was een eerste stap. Een openhartig gesprek met mijn collega’s wanneer zij uitsluiting hebben ervaren was een tweede stap. Om krachtige vrouwen weer even klein te zien worden bij het delen van deze ervaringen maakt impact. Om te putten uit mijn eigen ervaringen van uitsluiting ook. Hoofd en hart werden op dit stukje van de reis met een voltreffer geraakt.

Hoofd, hart en handen

We leren met hoofd, hart en handen. Tijdens de eerste stappen op mijn ontdekkingstocht werd ik onrustig. Praten, voelen, doen in harmonie met elkaar was een uitdaging. Het liefst wilde mijn handen vooruit om een flinke bezem door de boekenkast in de klas te halen. Maar zo werkt het niet. Daarmee doe je een stukje van je eigen identiteit weg en krijg je aan het einde van de rit geen intercultureler onderwijs. Wat ik dan wel heb gedaan als leerkracht? Kleine stapjes zetten met grote impact voor kinderen.

• Verhalen en liedjes aanpassen, niet meer lezen of zingen, nieuwe verhalen zoeken. Mijn salaris heb ik in kruiwagens naar @kinderboekwinkelamsterdam, @educultureboekstore gebracht. Met liefde overigens.
• Ondernemers ontdekken als @mooivanjanssen en @studioescargot. Mede dankzij instagram en mijn klassenmoeder die hier een neus voor heeft.
• Denken en mijmeren met collega’s over interculturaliteit. Soms met een breiwerk onder de armen om zo de verbanden beter te zien.
• Kleurpotloden in alle schakeringen van huidskleuren aanschaffen en daarmee de witte kindjes op de dagritmekaarten inkleuren.
• ‘Vrouwen op vrijdag’ als een ode aan alle vrouwen in mijn omgeving die verandering in gang krijgen (en als tegenhanger tegen alle sterke mannenverhalen). De serie boeken van ‘Van klein tot groots’ bieden je levensverhalen van bijzondere vrouwen. Vertrouw op de kinderen en praat. Quote van een leerling uit mijn klas ‘Rosa Parks en Madame Curie waren verschillend in huidskleur maar hetzelfde in dat ze nooit opgaven’.
• Meebewegen en onderdompelen in jaarfeesten die ik niet kende. Holi, de Ramadan. Het mooiste voorbeeld voor kinderen zijn volwassenen die laten zien dat ze ook leren.
• Zaaien, groeien en oogsten met elkaar. We hoeven niet allemaal hetzelfde wiel uit te vinden.

Iedere schooldag beginnen wij met een spreuk. ‘Vanuit de wereld van de geest is dit kind tot ons nedergedaald. Wij mogen zijn raadselen ontsluieren. Van dag tot dag en van uur tot uur’. Intercultureel Waldorfonderwijs biedt met een rijke schakering aan spiegelbeelden de gelegenheid om ieders raadsel te ontsluieren. Dan kunnen kinderen worden wie ze zijn.