Wat is euritmie?

Euritmie is een bewegingsvorm en is van oorsprong onlosmakelijk verbonden met de vrijeschool. Het is een vak dat soms wat vragen of weerstand oproept, want wat is dat nou eigenlijk precies en wat leer je ervan? Euritmie wordt, naast haar functie als schoolvak, ook ingezet als therapievorm en als sociale training in het bedrijfsleven. Voor liefhebbers van bewegingskunst zijn uitvoeringen van euritmie ook op de bühne te bekijken. In dit artikel lees je alles over deze bijzondere bewegingskunst.

Dit artikel is ook te beluisteren als aflevering van mijn Antroposofie voor beginners podcast te beluisteren via je favoriete podcastapp.

Al het leven is beweging

Euritmie betekent letterlijk mooie beweging en is als dansvorm ontstaan in het begin van de 20ste eeuw. Rudolf Steiner, grondlegger van de antroposofie, ontwikkelde in samenwerking met zijn vrouw Marie Steiner deze nieuwe kunstvorm. Euritmie maakt de kern van taal en muziek door menselijke bewegingen zichtbaar.

Wie naar dans in het algemeen kijkt en zijn sceptische bril op zet, kan zich wel eens afvragen “Wat zijn die dansers in hemelsnaam aan het doen?” Bij ballet zijn we intussen gewend aan het beeld van de tutu's, de strakke leggings en het op spitzen draaien. Bij moderne dans kijken we niet meer op van de gespierde, bijna naakte lichamen die soms vloeiend en soms schokkerig bewegen. En bij breakdance vinden we dat gedraai op hoofden simpelweg 'cool'.

Bij euritmie is dat vaak nog anders. Euritmie is een betrekkelijk onbekende manier van bewegen - een dansvorm die geen aandacht besteedt aan lichamelijke hoogstandjes, met danskleding die eerder verhullend is als dat het de nadruk legt op lichaamscontouren. Euritmie doet wellicht een beetje denken aan een kruising tussen ballet en moderne dans. Een groot verschil is dat bij deze dansvorm het lichaam niet centraal staat. Bij euritmie is het lichaam alleen het instrument waarmee je werkt, maar het gaat uiteindelijk om bewegingen die de uitdrukking zijn van het innerlijke leven.

Bezield bewegen

Euritmie is een bewegingskunst waar denken, voelen en handelen van de mens samenkomen. Een choreografie bedenken maakt nog geen beweging, maar door enkel te bewegen is het onmogelijk structuur te brengen in de vorm. Euritmie ontstaat pas echt als naast het voorstellingsvermogen vanuit het denken (onze geest) en de actieve handeling van ons lichaam, ons gevoelsleven (onze ziel) wordt aangesproken.

Elke beweging van ons mensen, heeft een direct gevolg op hoe de mens zicht voelt. Omdat we niet eenzijdig bewegen, merken we die werking op ons zielenleven niet direct. Pas als we bijvoorbeeld lang de schouders en het hoofd laten hangen, merken we dat onze houding ook drukt op onze stemming. Zo zal je tijdens het springen en dansen bijna onmogelijk zwaarmoedig kunnen blijven. Met deze wisselwerking tussen binnen en buiten - tussen ziel en lichaam, wordt heel bewust tijdens de euritmie gewerkt. Zoals buikspieroefeningen onze buikspieren trainen, zo bekrachtigt de euritmie onze zielspieren.

De gebaren van de euritmist houden daarbij niet altijd op bij de grenzen van het fysieke lichaam, ook de ruimte om de dansers heen wordt als het ware gevuld met de bewegingen. Zie het bijvoorbeeld als een hand- en armbeweging waarmee je de horizon beschrijft. De beweging eindigt niet bij de uiteinden van de vingers, maar verbinden dat wat dichtbij is met dat wat we willen laten zien in de verte. Euritmie is bewegen met bewustzijn en helpt om het innerlijk in beweging te zetten - men noemt het ook wel bezield bewegen.

Om de vloeiende beweging te ondersteunen dragen euritmisten vaak loszittende danskleding die gemaakt wordt van mooi gekleurde zijde, passend bij de stemming van de muziek, het gedicht of verhaal.

Euritmie op school

Bewegingskunst als vakles in het onderwijs is uitzonderlijk. Vrijescholen staan erom bekend dat ze een uitgebreid aantal vakken in het curriculum hebben opgenomen die andere scholen vaak niet hebben. Naast de vakken die voornamelijk gericht zijn op de cognitieve ontwikkeling, is er aandacht voor vakken zoals toneel, muziek en handarbeid, die de actieve-, creatieve-, kunstzinnige- en sociaal- emotionele ontwikkeling ondersteunen.

Alle lessen waarbij je vrij moet bewegen, iets van jezelf in beweging moet brengen en iets van jezelf moet laten zien, zijn vaak niet zo eenvoudig. Dat geldt overigens ook voor toneelspelen of muziek maken, maar omdat die beiden maatschappelijk meer bekend en dus meer geaccepteerd zijn, is de stemming rondom deze lessen heel anders. Het ‘wat de boer niet kent, lust hij niet’ wordt nog vaak genoeg bij euritmie, ook door ouders en leerkrachten, het klaslokaal ingedragen. Veel mensen ‘gedogen' euritmie omdat het nou eenmaal bij de verder zo fijne vrijeschool hoort.

Euritmie is bij uitstek zo’n vak met educatieve meerwaarde, zowel motorisch, als sociaal, als op persoonlijk vlak. Hoog tijd dus om euritmie eens uit de zijde doekjes te wikkelen en in een positief daglicht te zetten. Hoog tijd dat ook op vrijescholen iets minder stoffig en geheimzinnig wordt gedaan omtrent dit vak, maar duidelijke uitleg komt waarom deze lessen, goed gegeven, van grote meerwaarde kan zijn.

Pedagogische euritmie

De euritmie is als kunstvorm nog weer een beetje anders dan de pedagogische euritmie die op vrijescholen gegeven wordt. Kinderen leren samen te werken door zich af te stemmen in ritme, vorm en beweging. Kinderen leren zich vrij te bewegen in hun lichaam en in de ruimte. Door met bewustzijn te bewegen, leer je je lichaam tot in de puntjes te bewonen. Door in de ruimte te bewegen, leer je je omgeving ook zonder je ogen waar te nemen. Kinderen leren zich door de euritmie kunstzinnig te verbinden met muziek en taal en een goed gevoel voor ritme draagt bij aan het ritmische werken in bijvoorbeeld de rekenles of de muziekles.

Leerplan

In het vrijeschoolonderwijs staat het vak euritmie vanaf de kleuterklas tot de twaalfde klas op het leerplan. De lessen zijn afgestemd op de ontwikkelingsfasen van het kind en sluiten aan bij de overige lesstof. In de onderbouw komt de vertelstof aan bod in de euritmielessen.

In de kleuterklas en lagere klassen van de vrijeschool worden de kinderen opgehaald in een lange rij en vormen, onder begeleiding van lier-, harp- of pianomuziek, een kring in de zaal. De docent spreekt niet veel over de les, hij/zij neemt de kinderen mee in mooie verhalen. De kinderen trippelen als muisjes, huppelen als elfjes, stampen als reuzen of hakken als dwergen kristallen los uit het gesteente. Al nabootsend leren de kinderen hun plek in de kring kennen. Met hun grote fantasie en inlevingsvermogen zijn de kinderen zelf het verhaal. Een verhaal waar ruimte is om vreugde, verdriet, spanning en kracht via de beweging tot uitdrukking te brengen. Het leven is beweging en dát is wat je ziet in de eurimieles van jonge kinderen - lessen vol levendigheid, beweeglijkheid, aandacht en vrolijkheid.

In de hogere klassen komt er steeds meer nadruk op het bewust ervaren van de eigen plek in de ruimte en op het leren samenwerken in klassenverband of in kleinere groepjes. Waar sta ik? Hoe beweeg ik mij? Wat druk ik met mijn houding en beweging uit? Hoe neem ik anderen waar? Wat zet ik - in de wereld- in beweging? Het beleven van deze (levens)vragen kan in de euritmie de ruimte vinden. In eerste instantie nog onder leiding van de docent en later steeds meer vanuit eigen verantwoordelijkheid.

De leerlingen lopen geometrische vormen, hoe hoger de klas hoe ingewikkelder de vormen worden. Ook het alfabet in euritmie gebaren (hier laat ik dat zien) komt aan bod en later de bewegingen die horen bij de mineur- en majeur toonladder. In de hoogste klassen ontwerpen de leerlingen zelf choreografieën en wordt er gewerkt aan grote muziekstukken, gedichten en langere stukken tekst.

Persoonlijke voorkeuren

Ieder mens heeft natuurlijk zijn voorkeuren. Waar de een liever naar een toneelstuk gaat, gaat de ander liever naar het museum, een heavy metal concert of een musical. Kunst is goed voor de ontwikkeling van het individu en de ontwikkeling van de mens in zijn algemeenheid. Kunst raakt namelijk niet alleen de buitenkant, maar raakt het hart.

Ik ben opgegroeid met euritmie op school en heb zelfs in mijn vrije tijd gedanst. In de 12e klas van de vrijeschool ben ik met een groep klasgenoten op euritmietournee naar Rusland geweest en stond ik samen met hét Goetheanum Euritmiegezelschap op het podium in het Lucent Danstheater in Den Haag en danste de zwaan van Saint-Saëns. Ervaringen om nooit te vergeten.

Natuurlijk heb ik mij als opstandige puber ook wel verzet tegen euritmie, maar iets niet leuk vinden en soms moeten doorbijten hoort ook bij het leven en bij innerlijke ontwikkeling. In de jaren erna ben ik steeds beter de achterliggende meerwaarde van de euritmieles op school gaan inzien. Daarom zal ik altijd mijn kinderen aanmoedigen goed mee te doen….je zou er toch eens iets van kunnen leren…

Meer

Er valt natuurlijk nog veel meer te vertellen over de euritmie in het algemeen, over euritmie op de werkvloer of over euritmietherapie. Wie weet later meer daarover. Heb je vragen, stuur mij gerust een berichtje!

Hier wat interessante linkjes:
Euritmie als vak leren
Antroposofie voor beginners
Veel gestelde vragen over het vrijeschoolonderwijs
Boektip: Bezield bewegen
Bedrijfseuritmie
Euritmie oefeningen in tijden van Corona
Instructieserie Logos Eurythmie
Euritmie therapeutische oefeningen van Martine Meursing
Annemarie Ehrlich, gesprekken en oefeningen