Waldorf principes voor elk gezin

Wat is nou de basis van waldorfonderwijs? En wat zijn de principes die passen bij een waldorfgeoriënteerde opvoeding? In dit artikel neem ik je aan de hand mee, langs een aantal vrijeschoolse basisprincipes. Al gaan je kinderen niet naar een Steiner-, Waldorf of Vrijeschool of ben je wellicht geen voorstander van het vrijeschoolonderwijs, dit zijn principes die in elk gezin een positieve bijdrage kunnen leveren.

Waldorfprincipes

1. Ieder mens is uniek

De ontwikkeling van geen enkel mens loopt gelijk. Om een kind te kunnen begeleiden op zijn levenspad, heb je geen gestandaardiseerd ontwikkelingsnaslagwerk nodig, de enige persoon die je iets kan leren over het kind, is het kind zelf. De ontwikkeling van mensen is nooit een race, geen test en nooit in hokjes te stoppen. Ieder mens is uniek, is vrij en gaat zijn eigen, unieke weg. Vrijeschoolonderwijs leert ons aandachtig te kijken en te luisteren naar wat elk individu met zich mee brengt.

"Receive the children in reverence, educate them in love, and send them forth in freedom." Rudolf Steiner

2. Fantasierijk spel

Een basis overtuiging binnen het vrijeschoolonderwijs is dat kinderen leren door te spelen. Vrij mogen spelen is de basis voor een goede en gezonde ontwikkeling. Eveneens is men ervan overtuigd dat het meest eenvoudige speelgoed de grootste creativiteit van het kind vraagt. Men noemt dat soort speelgoed ook wel 'open-eind' speelgoed. Bij dat speelgoed is op eerste hand niet vastgelegd welk doel het heeft. Denk aan blokken, schatten uit de natuur of grote lappen. Maar denk ook aan poppen, waarbij niet alles in detail is vastgelegd, maar waar nog ruimte is voor de fantasie van het kind.

Naast de eenvoud, is ook het materiaal van het speelgoed van belang. Speelgoed van natuurlijke materialen is niet alleen goed voor de natuur, maar leert kinderen ook de waarheidsgetrouwe, sensorische ervaringen van 'echt' materiaal. Mooi speelgoed vind je bij de mooiste winkels van Nederland.

3. Ritme en rituelen

Elke dag op een vrijeschool kent een eigen ritme, elke week heeft een eigen ritme en zelfs in het jaar geven de jaargetijden en de daarbij horende jaarfeesten een ritme. Bij het ritmische verloop van de dag horen rituelen.
In een kleuterklas bijvoorbeeld beginnen de kinderen de dag in de kring. Daar zingen de kinderen liedjes, doen motorische oefeningen, zeggen versjes en een spreuk alvorens de dag werkelijk gaat beginnen. Hoe kleiner de kinderen hoe meer ritme en rituelen de kinderen krijgen voorgeleefd. Het zijn gewoontes; geautomatiseerde handelingen, die de kinderen houvast bieden en dus een veilig en vertrouwd gevoel geven.

Ook thuis helpen goede gewoontes, terukerende rituelen en een dag-, week- en jaarritme bij een ontspannen opvoeding. Denk daarbij aan een fijne structuur in de dag, bijzondere rituelen bij bijvoorbeeld verjaardagsfeestjes waar de kinderen naar uit kijken, of een ontspannen naar bed breng ritueel waarbij het in slaap vallen veel eenvoudiger is. (Lees hier meer over ritme en rituelen.)
Daar waar ritme rust brengt, brengen rituelen kwaliteit. Ze maken het ouderschap eenvoudiger en geven ons ouders een voldaan gevoel.

4. Verhalen

“If you want your children to be intelligent, read them fairy tales. If you want them to be more intelligent, read them more fairy tales.” Einstein

Verhalen vertellen hoort bij het vrijeschoolonderwijs. Niet alleen sprookjes, maar verhalen die je meenemen door de hele wereldgeschiedenis. Verhalen die 'uit het hart' verteld worden, nemen het kind mee op reizen die zover rijken als de fantasie. Verhalen kunnen kinderen helpen door ingewikkelde ontwikkelingsfasen te komen, verhalen kunnen kinderen helpen te dromen en geïnspireerd te raken.

Ook thuis kunnen verhalen een belangrijke plek innemen. Voorlezen aan kinderen is een heel dankbare taak, het is goed voor de taalontwikkeling, het voorstellingsvermogen en voor de band met onze kinderen. Zelf verzonnen verhalen hebben als extra, positieve component dat je op een fanstasierijke, niet directe manier in kan spelen op wat er speelt bij het kind. Intellectuele verklaringen gaan regelmatig het ene oor in en het andere oor weer uit, terwijl beeldentaal diep opgenomen wordt door kinderen. Levensthema's, probleempjes van alledag, angsten en overwinningen kunnen in verhaalvorm veel eenvoudiger het gevoelsleven van het kind bereiken. Daardoor ontstaat bij het kind een dieper begrip.

Verhalen die vanuit het hart worden verteld, raken het hart.

5. Natuur

Kinderen horen eindeloos veel buiten te zijn. Kinderen willen bewegen, ze willen onderzoek doen, de eigen grenzen leren kennen en het ritme van het jaar beleven. Dat kan het beste in de natuur. De natuur helpt mensen beter in connectie te komen met zichzelf en de wereld om hen heen. Kinderen zitten tegenwoordig onevenredig veel binnen, vaak voor schermen en dat is ongezond en zelfs zorgwekkend. Er is een mooie taak voor ons ouders weggelegd om daar verandering in te brengen.

Goed voorbeeld doet volgen.

Om de natuur en het verloop van de seizoenen mee naar binnen te nemen, vind je in veel waldorfgeoriënteerde gezinnen een seizoens- of jaartafel. Meer daarover vind je hier.

6. Kunstzinnig leren

Wie met aandacht heeft gekeken naar kinderspel, ziet dat dat pure levenskunst is. De hele dag creëren kinderen en dat eindeloos zonder dat het werkelijk moeite kost. Het volledig in je fantasie kunnen opgaan is een vaardigheid die alleen voor het jonge kind is weggelegd. Het is de basis van de scheppingskracht van de mens. Nooit meer in een mensenleven zal een mens deze kracht nog zo kunnen benutten als in deze fase. De fantasievolle scheppingskracht; de innerlijke beweeglijkheid als basis voor creatief en innovatief denken, is dus een schat voor het leven, die we moeten bewaken en koesteren. Ook in ons onderwijs. 

Vrijschoolonderwijs is in grote mate kunstzinnig onderwijs. Actief en kunstzinnig bezig zijn neemt op vrijescholen een net zo grote rol in als het cognitieve leren. Het sluit naadloos aan bij de belevingswereld en gevoelswereld van het kind. Het ondersteunt de ontwikkeling van het gevoelsleven, de eigen individualiteit en de creativiteit. Hoe jonger het kind, hoe meer de ingang van het (cognitive) leren gezocht mag worden via het kunstzinnige. Leren door te zingen, door te tekenen, te schilderen, te luistenen naar en het schijven van verhalen. Door te creëren met je handen, (kunstzinnig) te bewegen en door zelf actief de lesstof op te tekenen in een eigen gemaakt leerboek. 

“Our highest endeavor must be to develop free human beings who are able, of themselves, to impart purpose and direction to their lives. The need for imagination, a sense of truth, and a feeling of responsibility – these three forces are the very nerve of education.” Rudolf Steiner

Meer lezen:
Vind hier de meest gestelde vragen over de vrijeschool
Wil je meer weten over opvoeden in waldorfstijl, lees dan ook de 12 tips voor ontspannen opvoeden.