Antroposofie in de maatschappij
Op verschillende gebieden in onze maatschappij zijn impulsen van de antroposofie zichtbaar. De vrijeschool is natuurlijk heel bekend maar er zijn veel meer zg. werkgebieden van de antroposofie. In dit blog lees je de waardevolle bijdragen van de komende #waldorfweek op social media. In deze week zullen zeven mensen die werkzaam zijn bij verschillende takken die vanuit de antroposofische beweging zijn ontstaan, vertellen over het gebied waar zij werken.
Op dit moment zie je alleen nog de aankondiging. Vanaf maandag 7 juni zal je hier elke dag over een van de onderstaande onderwerpen kunnen lezen, dus houd deze pagina in de gaten! De vorige keer dat ik een #waldorfweek organiseerde, kon je lezen over de Antroposofische week en het graanritme en over de vraag: Wat is vrijeschoononderwijs?
Leestip: Wie was Rudolf Steiner?
Waldorfpedagogiek
Voor de #waldorfweek werden wij als Vrijeschool Pabo (VSP) gevraagd een bijdrage te leveren. Dat doen we natuurlijk graag! We nemen jullie mee in een klein stukje geschiedenis, naar het heden en blikken vervolgens naar de opleiding en leerkracht van de toekomst!
Lang, lang geleden… In 1974 begon onze opleiding als de Vrije Pedagogische Academie, de VPA, in Den Haag. Via een reis naar de bossen in Zeist waar leerkrachten opgeleid werden aan de Hogeschool Helicon, landden we uiteindelijk in 2014 als Vrijeschool Pabo, een onderdeel van de faculteit Educatie aan de Hogeschool Leiden.
Het nu
Studenten leren bij ons hoe ze kinderen leren leren! De basis van het vrijeschoolonderwijs is de antroposofie. Waar in de vrijescholen de antroposofie niet als vak wordt gegeven, is dat op de Vrijeschool Pabo nadrukkelijk wel zo. We willen graag dat onze studenten niet alleen weten hóe ze goed vrijeschoolonderwijs kunnen geven, maar zeker ook waarom ze dat doen. Een belangrijk onderdeel van de antroposofie is het mensbeeld van waaruit ook op de vrijeschool gewerkt wordt.
Het vierledig mensbeeld (ik, astraal, ether, fysiek) maar ook het drieledig mensbeeld zitten in de dagelijkse praktijk van de vrijeschoolleerkracht verweven. Het drieledig mensbeeld bestaat uit lichaam, ziel en geest wat zich laat vertalen naar handen, hart en hoofd, oftewel het doen, voelen en denken. Het werken met hoofd, hart en handen in een goede balans is wat wij onze studenten mee willen geven. Kinderen zijn op school niet alleen bezig met het ontwikkelen van hun cognitieve capaciteiten, maar ook met hun sociale emotionele vaardigheden en met hun motorische vaardigheden.
Het periodeonderwijs leent zich uitstekend voor deze vorm van kunstzinnig onderwijzen, waarbij steeds al die drie gebieden aangesproken kunnen worden. Om deze reden krijgen onze voltijdstudenten zelf ook periodeonderwijs. Ze leren dus de achtergrond en het waarom, maar ervaren zelf ook hoe periodeonderwijs door kan werken wanneer je je nieuwe stof eigen moet maken.
Vanzelfsprekend komen in vakken als pedagogie, psychologie, beroepsbeeld, scholingsweg en natuurlijk het vak antroposofie ook essentiële bouwstenen voor de vrijeschoolpedagogie aan bod. De temperamenten, de 12 zintuigen, de planetentypen (in het voortgezet onderwijs), constitutietypes: studenten verbinden zich met al deze gebieden. Ze leren vanuit pedagogisch didactisch oogpunt om deze aspecten toe te kunnen passen en zo mooi vrijeschoolonderwijs te kunnen vormgeven.
De toekomst
Binnen de Vrijeschool Pabo zijn we een nieuwe weg ingeslagen, het zogenaamde SOL-traject. SOL staat voor Samen Opleidend Leren. We willen de studenten meer betrekken bij het reilen en zeilen op de stagescholen, door vanaf week 1 van een schooljaar mee te werken en mee te beleven tijdens jaarfeesten, schoolvergaderingen, ouderavonden, het dagelijkse werken in de klas en bijzondere uitstapjes. De stageschool gaat op die manier een grotere rol spelen in de opleiding van de SOL-student, van 25% stage naar 40% stage. De studenten werken met een stamgroep mee als onderdeel van het team en worden op sommige scholen zelfs een SOL-collega genoemd.
Wat is het effect? We zien een grote betrokkenheid bij de stagescholen, veel leerrendement voor de student en leermomenten voor de stageschool. De SOL-studenten hebben namelijk vanuit eigenheid, vorige werk- en levenservaring, iets moois in te brengen. Ook zien we de voordelen van het samen leren, samen als onderdeel van een stageschool, samen als onderdeel van een stamgroep en samen als sparringspartner van de andere studenten on the job. Er zijn altijd medestudenten om je heen op een SOL-school, de mogelijkheid tot een duo-stageplek en tot intervisie, feedback en feedforward is elke stagedag aanwezig.
Samen met de stamgroep en het team kan de menskunde worden bestudeerd, in de stamgroepmomenten worden thema’s en casuïstiek uit de klas behandeld, altijd in het teken van het antroposofische mensbeeld. Het kind komt op deze wereld met een opdracht, het wil zijn eigenheid tot uitdrukking brengen en zich ontwikkelen. Lichaam, ziel en geest behoren zich om deze opdracht te voltooien, evenwichtig te ontwikkelen. Het SOL-traject helpt het denken, voelen en willen in de praktijk te brengen. Het denken vanuit de menskunde en de theoretische basis van de opleidingslessen en de intervisie op de SOL-school. Het willen in het feitelijke bewegen, handelen in de stageklas, het uitproberen, experimenteren en het ondergaan. Het voelen meanderend tussen het denken en willen, door met elkaar kunstzinnig te werken, veel na te bespreken en nieuwe leerervaringen op te doen om te professionaliseren.
Bovenal hebben we ook bijzonder veel plezier en mooie momenten met alle betrokkenen tijdens deze stagedagen. De kracht van verbinding wordt zichtbaar in SOL.
Afgelopen jaar zijn we van start gegaan met de eerste 7 stagescholen verspreid door het land, Rotterdam, Den Bosch, Zoetermeer, Assen, Amsterdam, Haarlem en Almere. Voor de opleidingsvariant VSP Flexibele deeltijd zijn we in het diepe gesprongen met 6 van deze bovenstaande SOL-scholen, voor de opleidingsvariant VSP Voltijd zijn we klein gestart en bouwen we de komende jaren verder uit.
Geschreven door:
Anne Schol @antropoanne en Anneleen Lucas @anneleenlucas, namens de Vrijeschool Pabo van Hogeschool Leiden
Leestips:
Veelgestelde vragen over de vrijeschool
Wat is vrijeschoolonderwijs?
Vrijeschool – Weet waar je aan begint!
Kiezen voor Waldorf?
Antroposofisch ondernemen
Uitgeverij Christofoor vertelt over antroposofisch ondernemen ingebed in de sociale driegeleding:
"Het mogen werken voor Stichting Uitgeverij Christofoor en alle mensen die daaraan verbonden zijn is een voorrecht. We willen boeken uitgeven die mensen doen groeien: kinderen willen we verwonderen met mooie verhalen en beelden, volwassenen willen inspireren tot nieuwe inzichten. Met iedereen die we kunnen raken veranderen we de wereld een beetje. Door beslissingen te nemen over de titels die we uitgeven op basis van onze idealen proberen we het geestesleven van Christofoor eer aan te doen.
Het boekenvak draait om mensen. Als uitgever maakt het ons uit wat mensen denken, voelen en willen. Of we nu met freelancers of andere bedrijven werken; we streven ernaar dat deze relaties oprecht en prettig zijn. Daarnaast zorgen voor onze auteurs door middel van heldere afspraken en contracten in combinatie met aandacht voor de mens achter de auteur. Zo dragen we zorg voor het rechtsleven van onze uitgeverij.
Uiteraard moeten we onze idealen altijd afwegen tegen de economische realiteit. We zijn in het economisch leven actief door de financiële investeringen die we doen, voordat we een boek op de markt brengen. We maken daarvoor uitgebreide calculaties en op basis daarvan beslissingen die recht moet doen aan alle drie de gebieden van de sociale driegeleding (geestesleven, rechtsleven, economisch leven). Dat is niet altijd makkelijk, soms gebeurt het bijvoorbeeld dat we daardoor een boek niet kunnen herdrukken dat geliefd was bij een groep mensen. Toch heeft deze manier van werken ervoor gezorgd dat we na meer dan 40 jaar nog steeds in staat zijn kwaliteitsboeken uit te geven. Daar zijn we dankbaar voor.”
Dit is het team van Uitgeverij Christofoor
De sociale driegeleding in het kort
In de zoektocht naar een betere samenlevingsvorm, publiceerde Rudolf Steiner kort na de Eerste Wereldoorlog zijn boek: De kernpunten van het sociale vraagstuk (1919). Hoewel zijn ideeën inmiddels 100 jaar geleden zijn opgeschreven, hebben ze aan relevantie niets verloren. In tegendeel zelfs. Steiner concludeerde dat vergaande verbetering alleen samen gaat met fundamentele veranderingen. En wel zo:
In het maatschappelijk leven zijn drie gebieden in de focus. Het culturele leven, het rechtsleven en de economie. Het culturele leven, ook wel het geestesleven, bestaat uit opvoeding, onderwijs, wetenschap, religie en alle vormen van kunst. Het biedt de mens de kans op de vrije ontplooiing van de persoonlijkheid. Door een eerlijk rechtsleven zijn onze mensenrechten beschermd en is er een grondwet die zorgt voor gelijke kansen en rechten van de mens. Een goed werkende economie is nodig om ervoor te zorgen dat wij mensen voorzien worden in eerste levensbehoeften zoals voedsel en kleding.
Evenwicht
Rudolf Steiner stelde dat het van belang is dat deze drie gebieden in compleet evenwicht met elkaar harmoniseren. Zodra 1 van de gebieden van groter belang is, komt de mens op een ander gebied te kort.
In ons kapitalistische westen zijn de economische belangen heerser over onze samenleving en verdrukken dus ons rechts- en cultureleleven. De wetten komen in dienst te staan van de economie en de persoonlijke, vrije ontwikkelingen van de mens komt in het nauw omdat de mens ontwikkeld moet worden om te passen in de economische radartjes.
In socialistische systemen is juist het rechtsleven in de focus omdat het in handen van enkelen politieke heersers is gekomen. De staatsmacht schakelt de democratische rechten van het individu uit en de economische productiviteit wordt, door bureaucratische rompslomp en doordat niet de vraag van de markt speerpunt is, ernstig verlamd.
Autonomie en verbinding
In de sociale driegeleding is autonomie nodig voor deze drie leden – deze drie gebieden die voor ieder mens en iedere samenleving van belang zijn. Autonomie is nodig zodat geen van de drie gebieden een ander gebied kan domineren. In de praktijk zullen de gebieden natuurlijk met elkaar vervlochten zijn. Om de belangen van de gebieden duidelijk te differentiëren ontleende Steiner de drie kernwaarden uit de Franse revolutie en verweefde dat met zijn eigen drieledige mensbeeld:
In het geestesleven moet de denkende mens zich in vrijheid kunnen ontwikkelen.
In het rechtsleven moet de voelende mens in gelijkheid met elkaar leven.
In het economisch leven moet de handelende mens in broederschap met elkaar samen werken.
Antroposofische kunst
Brechtje Duijzer vertelt over antroposofie en kunst: "De voordrachten van Rudolf Steiner zijn een bron van inspiratie voor kunstenaars geweest: Mondriaan, Kandinsky, Klee, Jawlensky en vele anderen. In zijn opvatting kan kunst de ‘ontzielde’ samenleving weer in verbinding brengen met de spirituele kern van mens en wereld. Kunst beschouwde Steiner als verweven met de overige samenleving en zij omvat meer dan beeldende kunst, drama of muziek. Alles kan doordrongen worden met het kunstzinnige!
Ook in het onderwijs met zijn opvoedkunst en de medische wereld met zijn geneeskunst kan de kunstzinnige benadering inzicht, beleving en inleving verbinden tot een geheel. In één van de voordrachten van Rudolf Steiner komt naar voren dat kunst zou dienen uit te drukken wat de kunstenaar alleen in zijn scheppend werk kan leggen doordat zijn ziel dit in samenhang met de wereld beleeft.
Bij het tekenen en schilderen betreed ik een plek waar het stil en tijdloos is, wat voelt als een bepaalde staat van zijn. Die kan ik ook wel in de natuur beleven. Wanneer ik – in eerbied en bewondering voor de schoonheid van de natuur – tekenend of schilderend een levend wezen – bloem, vogel of dier – wil weergeven, is het altijd vanuit de motivatie om aan anderen te laten zien hoe de kleuren, de details en de nuances zich aan ons openbaren. Het gaat daarbij om meer dan de uiterlijke verschijning. Mijn streven is om juist ook de sfeer te vangen die ik in mijn manier van tekenen en schilderen bij de levende wezens kan ervaren.
Tips:
Boeken over kunstbeschouwing, kunst en antroposofie:
Aardschok-Bliksemflits, Wil Uitgeest
De spirituele bronnen van de kunst, Rudolf Steiner
Spiritualiteit en abstractie in de kunst, Wassily Kandinsky
Weten hoe kunst als therapie kan worden ingezet? Neem een kijkje bij de opleiding vaktherapie
In 2014 had de Kunsthal in Rotterdam een tentoonstelling getiteld: ‘Rudolf Steiner en de kunst van het alledaagse.’ Hier kan je nog even terugkijken.
Benieuwd naar mijn werk? Ga naar www.brechtjeduijzer.nl
Antroposofische gezondheidszorg
Antroposana stelt zich voor: Wij zijn een vereniging voor en door mensen die geïnteresseerd zijn in antroposofische gezondheidszorg. We dienen verschillende doelen, enerzijds willen we zoveel mogelijk kennis delen om mensen te informeren en te inspireren. Daarbij werken we aan de achterkant hard om in het huidige politieke klimaat antroposofische gezondheidszorg in het zadel te houden. Door alle wetgeving omtrent medicatie en de vergrijzing van antroposofische huisartsen staan deze punten hoog op onze agenda.
Antroposofische zorg voor mensen met een beperking
Bronlaak stet zich voor: Woon-werkgemeenschap Bronlaak bestaat sinds 1948 en is onderdeel van DeSeizoenen. Bronlaak is een unieke dorpsgemeenschap op een prachtig landgoed in het Brabants Landschap ‘de Peel’, waar mensen met beperkingen én talenten met een geïndiceerde zorg- of hulpvraag, het dagelijks leven delen. Op Bronlaak wordt vanuit de antroposofische inspiratie gewerkt. We hebben respect voor de eigenheid van het landgoed en de omringende natuur. Voor onze woon-werkgemeenschap betekent dat, dat we alleen die activiteiten ontwikkelen die er thuishoren. Bewoners van Bronlaak wonen-samen met anderen of alleen- in hun huis of appartement. Hier speelt het huiselijk leven zich af en voelen zij zich thuis. Bewoners hebben zoveel mogelijk zeggenschap over zaken die hun, als degenen die het huis bewonen, aangaan.
Euritmie
Roos van de opleiding dans/euritmie in Leiden vertelt over waar euritmie vandaan komt, welke vormen van euritmie bestaan en wat het eigenlijk is.
Euritmie is een bewegingskunst die is ontstaan in het begin van de twintigste eeuw onder leiding van Rudolf Steiner. Het woord euritmie komt vanuit het Grieks en betekend mooi en waar ritme. De naam is te danken aan Marie von Sievers, de vrouw van Steiner. Na een voordracht van Steiner over het Johannes Evangelie, vroeg hij aan de schrijfster en schilderes Margarita Woloschin of ze een aantal passages van de voordracht zou kunnen dansen. Hierop antwoordde ze dat alles wat men voelt gedanst kan worden. Steiner bevestigde dat het gevoel het belangrijkste was en dat was de eerste impuls voor de euritmie.
Vraag
Maar zoals sommigen misschien weten, kwam Steiner pas met praktische antwoorden als er vragen aan hem gesteld werden en omdat Woloschin niets vroeg bleef het vervolg van de euritmie nog uit. Later kreeg Steiner toch de vraag naar een vernieuwende, gezondmakende bewegingskunst van antroposofe Clara Smit voor haar dochter Lori Maier-Smiths. Steiner gaf Lori verschillende oefeningen, waaronder het lopen van alliteraties. Hij wilde het gesproken woord doormiddel van beweging zichtbaar maken. Woord euritmie is dan ook de eerste vorm van euritmie die ontstond. Later kwam er toon euritmie bij.
Na Lori kwamen er twee anderen euritmisten, Tatiana Kisselev en Erna Wolfrahm. Steiner gaf aan alle drie oefeningen vanuit verschillende standpunten. Lori werkte vanuit het gevoel, Tatiana vanuit de wetmatigheid en Erna vanuit de kosmos, de planeten en de sterrenbeelden. Zo ontstonden er verschillende manieren van het werken vanuit de euritmie die toch onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.
Euritmie groeide uit tot een geheel eigen kunstvorm in de theaters en werd later ook opgenomen in het vrijeschoolonderwijs.
Wat is euritmie?
In de euritmie wordt gewerkt met zowel muziek als spraak: woord- en tooneuritmie. Door middel van basisprincipes worden de spraak en de muziek zichtbaar gemaakt in zowel het fysieke lichaam als in de ruimte. Zo zijn er bijvoorbeeld verschillende gebaren voor de tonen en klanken. Ons lichaam is ons instrument. Net zoals een instrument klinkt, spreken en zingen wij door middel van ons lichaam. Het gaat echter niet alleen om het verbeelden wat er klinkt, maar ook om de innerlijke beleving te kunnen laten doorschijnen. Zowel de innerlijke beleving van de euritmist als het wezen van het stuk. Hetgeen wat de componist door middel van het stuk ons te vertellen heeft, of de beleving die het stuk aan ons over wil uitdragen. Als euritmist probeer je dit mee te nemen in je eigen ervaring en dit in de vorm van een choreografie neer te zetten.
De bezielde en vitale beweging staan centraal. Het gaat in de euritmie niet zo zeer om de aanzet vanuit de fysieke beweging, maar een innerlijke aanzet waaruit de fysieke beweging voortvloeit.
Werkgebieden
Inmiddels is de euritmie uitgegroeid op verschillende vlakken:
De pedagogische euritmie houdt zich vooral bezig met de ontwikkeling van het kind. In de pedagogiek wordt er zowel gekeken naar het individuele kind als de gehele groep en wat deze groep vraagt. Hier worden euritmie oefeningen gedaan voor de ontwikkeling van zowel het individu als de groep. Ook worden er veelal oefeningen gedaan die Steiner voor de specifieke leeftijdsfase gegeven heeft. De kinderen leren niet alleen op een kunstzinnige manier kennis maken met muziek en taal, maar ook leren ze hoe ze met bewustzijn alleen, en samen kunnen bewegen.
De euritmietherapie is ontstaan door een samenwerking van artsen en Steiner. De ritmische, vloeiende beweging helpt het de patiënt zowel uiterlijk als innerlijk in beweging te brengen. Ook hier wordt er net als bij het kind gekeken naar wat de patiënt nodig heeft en worden specifieke euritmie-oefeningen gekozen.
De podiumkunst is waar de euritmie mee begon. Hier wordt er kunstzinnig gewerkt aan het uitwerken van o.a. gedichten en muziekstukken voor het podium. De podiumkunst in Nederland is nog volop in ontwikkeling en binnenkort komt er een jong nieuw euritmie ensemble met frisse, nieuwe euritmie op de podia in Nederland.
Iets wat nog vrij nieuw is, is euritmie in bedrijven. Dit is opgezet door Annemarie Ehrlich. Ze heeft de sociale euritmie ontwikkeld waarbij er verschillende oefeningen tijdens een sessie worden ingezet om op de werkvloer elkaar beter te begrijpen, te zien, en samen te leren werken.
De opleiding
De euritmie opleiding in Nederland is opgezet door Werner Barfod. De school zat eerst in het Vreedehuis in Den Haag en sinds 2014 huist het zich in de Hogeschool leiden. Op de opleiding docent dans euritmie aan de Hogeschool Leiden ligt de focus op de pedagogische euritmie. We leren hoe we door middel van zelf de euritmie te beoefenen en verschillende stages hoe we niet alleen kinderen, maar ook andere doelgroepen kunnen begeleiden en ondersteunen in de ontwikkeling. Daarnaast werken we ook kunstzinnig.
Een voorbeeld van het kunstzinnige werk is te vinden op het Instagram account van ons vierde jaar @eurytmynext. Hier kan je een kijkje nemen bij het proces van hun eind voorstelling die nu volop geoefend en gevormd wordt.
Zeker niet al onze studenten komen van de vrijeschool of kende de antroposofie voor ze de opleiding begonnen. Dit hoeft ook zeker niet. De opleiding biedt voor iedereen de kans om op een kunstzinnige, diepgaande wijze kennis te maken met deze danskunst. Ben je benieuwd naar de opleiding? Dan kan je op de website van de hogeschool je verder inlezen wat onze opleiding inhoudt. Daarnaast hebben we hier een linkje naar een video over onze opleiding.
Eigen ervaring met de euritmie
Al van kinds af aan heb ik euritmie gedaan en op mijn dertiende besloten dat dit hetgeen was wat ik de rest van mijn leven wilde gaan doen. Nu in het tweede jaar van mijn opleiding heb ik nog geen een moment spijt van mijn keuze. De euritmie is voor mij uitgegroeid tot mijn passie en ik doe niks liever. Voor mij is de euritmie een manier om mijn innerlijke belevingswereld vorm te kunnen geven en deze te kunnen delen. Het werken met en het vormen van de ziel geeft mij zo veel vrijheid in het denken, voelen en handelen. De euritmie biedt voor mij een opening om op een kunstzinnige manier kennis te maken met het onzichtbare in mijzelf, in de ander als in de ruimte om ons heen.
Ik hoop dat we je een beter beeld hebben kunnen geven van ons geliefde vak euritmie!
Roos de Vries namens de Opleiding Docent Dans/Euritmie.
Biologisch-dynamische landbouw, imkerij en veehouderij
Odin beantwoord op deze laatste dag van de #waldorfweek de vraag wat eigenlijk biologisch-dynamisch is: Biodynamisch, ook wel afgekort als bd, is ongetwijfeld een woord wat je vaker bij Odin voorbij ziet komen. Biodynamisch gaat een stapje verder dan biologisch. Maar wat is precies dat stapje verder? Wanneer is biodynamische landbouw ontstaan en wat houdt het precies in? En ook, waarom kiest Odin vanaf de oprichting al voor biodynamische producten, een eigen biodynamische imkerij en boerderij?
Van begin af aan waren zaken als respect voor mens, dier en natuur, samen werken aan een leefbare en vruchtbare aarde, verantwoordelijkheid nemen in de voedselketen, vitale voeding, een nieuwe economie en uitgaan van eerlijke prijzen de belangrijkste drijfveren voor de oprichters van Odin in 1983.
Leestips:
Blogserie: Antroposofie voor beginners
Wat is vrijeschoolonderwijs?
Wie was Rudolf Steiner?
Wat is euritmie?
Antroposofische vereniging
Antroposofie.nl
