Keti Koti

Interculturele initiatieven van de vrijeschool zijn in deze tijd op zoek naar hoe men in Nederland de jaarfeesten kan vieren zonder enkel aandacht te geven aan de christelijke feesten. Jaarfeesten waar rekening wordt gehouden met de culturele achtergrond die Nederland rijk is. In dit artikel vertellen Joanne en Nori over Keti Koti. Je vindt hier belangrijke achtergrondinformatie, handige inspiratie voor de seizoenstafel, boekentips en ideeën voor een fijn feest op school of thuis.

Dit artikel is een samenwerking van Joanne van de @deinclusievevrijeschool en Nori @vegankidontheblock en onderdeel van een reeks interculturele jaarfeesten. Joanne maakt zich hard voor meer inclusie en diversiteit op de vrijescholen in Nederland, door mooie voorbeelden te laten zien op haar account en daarmee scholen en ouders te inspireren voor een vrijeschool waar álle kinderen welkom zijn. Het gezin van Nori viert bijvoorbeeld kerstmis en het suikerfeest. Haar gezin is een goed voorbeeld van zo'n culturele mix: Nori is half Arubaans, half Joegoslavisch (islamitisch) en haar man is half Antilliaans (Curaçao) en half Surinaams. De jaarfeesten en haar seizoenstafel zijn een afspiegeling van de culturen en religies in haar gezin in samenhang met de seizoenen.

Leestips:
Intercultureel Waldorfonderwijs
Islamitische jaarfeesten

Keti Koti

Op 1 juli is het Keti Koti (spreek uit als kittie kotti). De dag waarop de afschaffing van de slavernij in Suriname en het Caribisch gebied, de voormalig koloniën van Nederland, wordt gevierd en herdacht. Keti Koti betekent in het Sranangtongo (de Surinaamse creolentaal) verbroken ketenen, die symbool staan voor de (lichamelijke en psychische) ketenen in de slaventijd. Het is een vrolijk feest vol muziek, klederdracht en dans, maar het heeft uiteraard een verdrietige ondertoon. In 1863 werd de slavernij officieel afgeschaft, door een wet die stelde dat de afschaffing gefaseerd verliep, waardoor pas in 1873 de slaven hun burgerrecht kregen. Dat betekent dat de oudere generatie Surinamers en Antillianen kleinkinderen van voormalig slaven kunnen zijn.

Verleden versus heden

Laten we eens stilstaan bij hoe het verleden in het heden doorwerkt. Niet alleen de nazaten van de tot slaaf gemaakten merken vandaag de dag nog iets van wat hun voorouders hebben meegemaakt. Voor de afstammelingen van de plantage-eigenaren en voor witte Nederlanders in het algemeen zijn veel verworvenheden vanzelfsprekend geworden; goed onderwijs, eerlijke behandeling en inclusie, zijn geen zaken waar zij zich druk om hoeven te maken. Voor afstammelingen van de tot slaaf gemaakten zijn sommige van deze rechten tot op de dag van vandaag iets waarvoor zij moeten vechten. Gelijke behandeling is misschien niet zo vanzelfsprekend als het lijkt wanneer je er zelf niet bijna dagelijks mee geconfronteerd wordt. Dat zet je wel aan het denken… Keti Koti kan daarom een belangrijke plek innemen om emancipatie zichtbaarder en voelbaarder te maken voor alle Nederlanders.

Het is een feest van verbinding, dat veel waardevoller is als we ons daar allemaal bij betrokken voelen. Voor witte mensen is het misschien wat ongemakkelijk om aan te sluiten bij een feest wat gaat over de uitbuiting van mensen met een andere huidskleur. Des te belangrijker is het dat we het ongemak aangaan en de verbinding zoeken. Wanneer we op een holistische manier kijken naar de samenleving, dan accepteren we de verschillen en maken we hier ruimte voor. De onderlinge verschillen maken onze verbinding waardevoller; we leren van elkaar. We vormen met elkaar een geheel en kunnen elkaars pijn helpen helen.

Tradities

De rituelen tijdens Keti Koti vinden hun oorsprong in oorspronkelijk Afrikaanse tradities en zijn daardoor voor veel families verschillend. Toen de (voornamelijk West-) Afrikanen tegen hun wil werden meegenomen naar een ander continent werden ze niet alleen beroofd van hun vrijheid en nationaliteit, de slavenhandelaren ontnamen hen ook hun tradities, taal en (stam) naam. Je kunt je dus voorstellen dat de tot slaaf gemaakten veel verschillende gewoonten hadden. Dat is goed te zien in de diversiteit in klederdracht, jurken van verschillende stoffen, angisa’s (hoofddoeken) die op verschillende manieren geknoopt worden en rituelen die van elkaar verschillen. Inmiddels is Keti Koti een echte Surinaams Creoolse traditie geworden die door steeds meer Nederlanders gevierd wordt. Dit jaar wordt er zelfs gesproken over het maken van Keti Koti tot een nationale feestdag. Een aantal initiatiefnemers is hier een petitie voor gestart.

Samen vieren

Een belangrijk ritueel is de ‘Bigi Spikri’, letterlijk vertaald de grote spiegel, een grote optocht door de stad vol klederdracht, dans en muziek. De associatie met spiegels komt van de weerspiegeling van deze pracht en praal in de ruiten van de etalages in de stad. De vrouwen dragen koto misi’s, traditionele jurken en angisa’s van pangi stof.

Tijdens Keti Koti wordt er traditioneel Her Heri gegeten. Een voedzaam gerecht met onder andere cassave, bakbanaan en zoete aardappel. De naam van dit gerecht betekent ‘helen’. Het was voedsel om aan te sterken na een veel te lange en zware werkdag voor de tot slaaf gemaakten, een energie bom vol vitaminen om de uitgeputte reserves aan te vullen. Voor het eten van de maaltijd worden de handen traditioneel gewassen met Florida water. Dat reinigt niet alleen het vuil van je handen, maar reinigt ook energetisch.

Eén van de meest gezongen liederen tijdens Keti Koti is het Mansipasi lied, mansipasi betekent emancipatie.

Leestips:
Waarom vieren we jaarfeesten?

Keti Koti op de Seizoenstafel

Begin met een mooie witte doek op je seizoenstafel. Wit is in Suriname de kleur van rouw, in dit geval wordt er gerouwd om alles wat de tot slaaf gemaakten is ontnomen; hun namen, cultuur, religie, gewoontes, vrijheid en ook hun levens. Een vaasje met witte vers geplukte bloemen zijn daar een mooie aanvulling op.

Vogels zijn een belangrijk symbool geworden van vrijheid. In Suriname en op de Antillen vliegen prachtige inheemse vogels, in de felste kleuren. Vogels zijn vrij, kunnen vliegen waar ze maar willen en zijn moeilijk te vangen. Van traditionele pangi stof kun je mooie vogels maken voor op de seizoenstafel om deze vrijheid te symboliseren. Voorbeelden vind je op de website van het Tropenmuseum. Een wolvilten dame met een traditionele koto misi en een prachtige angisa die uitbundig danst is een mooie manier om de klederdracht een plekje te geven op de tafel. Producten als suiker(riet), katoenplant en koffie kunnen een manier zijn om het leed op de plantages een plekje te geven.

Leestips:
Jaartafelinspiratie

Tradities voor thuis en op school

Hier een paar ideetjes voor hoe je Keti Koti kan vieren:

• Kook samen een heerlijke her heri maaltijd of Surinaamse Soato soep en deel deze met anderen.
• Lees of vertel slavenverhalen, zoals de verhalen over Anansi de spin, maar ook de verhalen over vrijheidsstrijders zoals Tula en Boni.
• Vouw je eigen angisa van een kleurrijke stof, helemaal in je eigen stijl en draag hem tijdens Keti Koti.
• Oefen en zing het mansipasi lied (zie onderaan deze pagina).
• Praat samen over wat vrijheid betekent en bedenk wat het afnemen van jouw vrijheid met je zou doen.
• Knutsel samen kleurrijke vogels.
• Ga naar het Rijksmuseum of naar het Tropenmuseum en bekijk de tentoonstelling aldaar over de slavernij.
• Maak samen Gingabirie (gemberbier)

Gingabirie

Extra leuk is om met Keti Koti met kinderen samen gemberbier (geschikt voor kinderen) te maken. Je hebt daar een gemberwortel van ongeveer 10 cm voor nodig, 3 citroenen en agave siroop. Breng in een grote (soep)pan 5 liter water aan de kook. Schil de gember door met een theelepeltje over de schil te krassen. Snijd de gember in blokjes van ongeveer 3 cm en doe ze bij het kokende water. Schil de citroenen en snijd ze in vieren. Voeg ze toe aan het kokende water en knijp er goed in voor je dat doet, zodat het zure sap vrijkomt. Voeg agave siroop toe naar smaak. Hoe meer agave hoe zoeter het drankje. Laat dit een uur zachtjes pruttelen en vervolgens afkoelen. Hoe langer je de gember in de warme sap laat; hoe pittiger het drankje wordt. Proef tussendoor of het niet te pittig is voor kinderen. Je kan altijd meer water toevoegen om dit af te zwakken. Zet de pan na het afkoelen in de koelkast en serveer het drankje zo koud mogelijk!

En hier nog een recept voor volwassenen 😉

Leestips:
Bakken en koken met de jaarfeesten.

Boekentips

1. 1, 2, 3, 4 een hoofddoek van plezier van Jeanine Cronie
2. De a is van Anansi van Rita Stüger
3. Anansi en boertijger van Iven Cudogham
4. Van klein tot groots - Rosa Parks van Lisbeth Kaiser
5. Verhalen van de spin Anansi van Ruud Schinkel
6. Het grote Anansieboek van Johan Ferrier
7. Van klein tot groots - Harriet Tubman van Maria Isabel Sánchez Vegara
8. De boeken van prinses Arabella van Mylo Freeman

Waldorf aan de Werf

Waldorf aan de Werf is een interculturele vrijeschool in Amsterdam. Juf Dominique vertelde in deze post op Instagram hoe zij op school aandacht besteden aan Keti Koti en maakte ook een lijst met boeken die volgens haar mooi passen bij dit feest. Hier een beschrijving van haar tips.

Dromen van vrijheid
Wereldkampioenen mensenrechten, van Harriet Tubman en Anne Frank tot Nelson Mandela en Aung San Suu Kyi, delen hun dromen van vrijheid met woorden. Hun woorden worden prachtig geïllustreerd door kunstenaars van over de hele wereld.

Eén, twee, drie, vier hoofddoek van plezier
De oma van Kate is jarig, maar ze wil haar verjaardag niet vieren omdat ze haar angisa* (kleurrijke Surinaamse hoofddoek) kwijt is. Maar er is één: taart, twee: bezoek en drie: ze krijgt veel cadeautjes. Kate snapt er daarom helemaal niets van. Totdat ze erachter komt dat de hoofddoek kan praten in een soort geheimtaal. En dat het geen feest is zonder vier: de hoofddoek van plezier. Dit boek is uitgebracht in het kader van 150 jaar slavernijverleden

Altijd feest - samen de feesten van het jaar vieren
In de Willemsstraat wonen allerlei soorten mensen, en die vieren allerlei soorten feesten. Van oud en nieuw tot Suikerfeest, en van Sint-Maarten tot Chanoeka. Ze vieren ook minder bekende feesten, zoals luilak, het midzomerfeest of Keti Koti.

En dat vieren wij
Feesten en vieringen worden door kinderen intens beleefd.
En dat vieren wij! Wil recht doen aan de plaats die vieringen innemen in de beleving van een kind. Het geeft suggesties om van de viering een gebeurtenis vol sfeer te maken, maar het beschrijft ook de achterliggende ideeënwereld, vaak in de vorm van pakkende verhalen.

Toon taal
Sprekende Surinaamse liedjes van 1650 tot de tekst en muziek van de 71 in dit boek opgenomen (Creoolse) liedjes hebben generaties lang uit de hearts and minds van de Surinamers geklonken. Sommige liedjes zijn bekend, andere zijn in vergetelheid geraakt. De liedteksten in Sranantongo en Nederlands zijn door de auteur vertaald en op muziek gezet. Zingen is vertellen in de taal van de muziek. Vanaf de tijd van de slavernij is deze taal verweven met het dagelijks leven.

Bon dia goeiemorgen
Dit boek is een bonte verzameling kinderliedjes van Curaçao, Aruba en Bonaire. Zangeres Izaline Calister koos 23 favoriete liedjes en zong ze afwisselend in haar moedertaal Papiaments en het Nederlands. In dit boek met bijbehorende cd de teksten in beide talen, zodat iedereen mee kan zingen. Of het nou een feest van herkenning is of een nieuwe ontdekking: dit is een heerlijk liedjesboek voor iedereen!

Verschillende Anansi boeken
Anansi is een van oorsprong Afrikaans fabeldier waarover vele verhalen bestaan, die eeuwenlang van generatie op generatie werden doorgegeven. Anansi is een slimme, sluwe spin met magische krachten. Tijdens de slavernij, toen het voor slaven verboden was om hun eigen cultuur uit te dragen, werd de kleine slimme Anansi het symbool van stil verzet, van 'wie niet sterk is moet slim zijn'.

Een wereld vol liedjes
Zing mee met musicalster Nurlaila Karim! Zij zingt de mooiste kinderliedjes uit alle windstreken in het Nederlands. De liedjes komen uit onder andere Suriname, Indonesië en Turkije en vormen een bonte verzameling. Met kleurrijke illustraties en wereldkaartjes die de ligging van het land aanduiden.

Nola Hatterman Geen Kunst Zonder Kunnen
Nola Hatterman was afkomstig uit een koloniaal milieu. Ze maakte in de jaren ’30 kennis met zwarte, Surinaamse communistisch gezinde activisten als Anton de Kom en Otto Huiswoud en sloot een bondgenootschap met jonge Surinaamse studenten als Eddy Bruma, Eugène Gessel, Hein Eersel en Jules Sedney die na de Tweede Wereldoorlog de oceaan overstaken om in Amsterdam te komen studeren. Haar meesterstuk – Louis Richard Drenthe / Op het terras (1930, Stedelijk Museum Amsterdam) – heeft een vaste plaats in de kunstcanon veroverd, maar ander werk van Nola Hatterman (1899-1984) is nagenoeg onbekend.

Samen Hier
Dit prentenboek maakte Oliver Jeffers voor zijn zoon. De boodschap is universeel: ‘De wereld kan een verwarrende plek zijn. Maar eigenlijk is het ook heel simpel: je hoeft alleen maar aardig te zijn.’