Intercultureel Waldorfonderwijs

Diversiteit

Als ik in de spiegel kijk zie ik een lange, blonde, witte vrouw. Dit is niet het spiegelbeeld van Amsterdam, de stad van de kinderen uit mijn klas. Een stad die zo’n 180 nationaliteiten kent. Maar waarom kom ik dan in de rijke bronnen die het Waldorf onderwijs kent zo vaak mijzelf tegen en niet de ander? En schadelijker, waarom komt mijn beeld er vaak beter van af dan de ander? ‘De zwarte raaf wilde graag een witte raaf worden’, ‘de jood wilde ruilen met de dienaar’, dat ene verjaardagsliedje dat niets met China te maken heeft… de wortelkinderen waarbij de meisjes jurken dragen en de jongens broeken en al die verhalen over gezinnen met een ‘papa en een mama’. In deze bronnen woelt ook nog eens een onderstroom van uitsluiting, stereotypering en racisme.

De rode auto

Het is net als met het kopen van een rode auto. Als je die eenmaal hebt dan zie je hem overal. En dat gaat irriteren. Je wilt het veranderen en zoals de tegeltjeswijsheid zegt: verandering begint bij jezelf. Daar begon mijn ontdekkingstocht. Bewustwording van mijn spiegelbeeld en vertegenwoordiging in bronnen was een eerste stap. Een openhartig gesprek met mijn collega’s wanneer zij uitsluiting hebben ervaren was een tweede stap. Om krachtige vrouwen weer even klein te zien worden bij het delen van deze ervaringen maakt impact. Om te putten uit mijn eigen ervaringen van uitsluiting ook. Hoofd en hart werden op dit stukje van de reis met een voltreffer geraakt.

Hoofd, hart en handen

We leren met hoofd, hart en handen. Tijdens de eerste stappen op mijn ontdekkingstocht werd ik onrustig. Praten, voelen, doen in harmonie met elkaar was een uitdaging. Het liefst wilde mijn handen vooruit om een flinke bezem door de boekenkast in de klas te halen. Maar zo werkt het niet. Daarmee doe je een stukje van je eigen identiteit weg en krijg je aan het einde van de rit geen intercultureler onderwijs. Wat ik dan wel heb gedaan als leerkracht? Kleine stapjes zetten met grote impact voor kinderen.

Wat kun je doen?

• Verhalen en liedjes aanpassen, sommige niet meer lezen of zingen en nieuwe verhalen zoeken.
• Waldorf ondernemers ontdekken die bijvoorbeeld mooie poppen maken om mee te spelen of voor op de seizoenstafel.
• Denken en mijmeren met collega’s over interculturaliteit om zo de verbanden beter te zien.
• Kleurpotloden in alle schakeringen van huidskleuren aanschaffen en daarmee de witte kindjes op de dagritmekaarten inkleuren.
• ‘Vrouwen op vrijdag’ als een ode aan alle vrouwen in mijn omgeving die verandering in gang krijgen (en als tegenhanger tegen alle sterke mannenverhalen). De serie boeken van ‘Van klein tot groots’ bieden je levensverhalen van bijzondere vrouwen. Vertrouw op de kinderen en praat. Quote van een leerling uit mijn klas ‘Rosa Parks en Madame Curie waren verschillend in huidskleur maar hetzelfde in dat ze nooit opgaven’.
• Meebewegen en onderdompelen in jaarfeesten die je niet kende. Holi, de Ramadan, Keti Koti. Het mooiste voorbeeld voor kinderen zijn volwassenen die laten zien dat ze ook leren.
• Zaaien, groeien en oogsten met elkaar. We hoeven niet allemaal hetzelfde wiel uit te vinden.

Iedere schooldag beginnen wij met een spreuk. ‘Vanuit de wereld van de geest is dit kind tot ons nedergedaald. Wij mogen zijn raadselen ontsluieren. Van dag tot dag en van uur tot uur’. Intercultureel Waldorfonderwijs biedt met een rijke schakering aan spiegelbeelden de gelegenheid om ieders raadsel te ontsluieren. Dan kunnen kinderen worden wie ze zijn.

Een systeem van insluiting creëren

Inclusie-expert Hanane Abaydi, sociaal ondernemer en founder FDBCK Agency en tevens verbonden aan sociaal innovatie bureau @izisolutions, begeleidt het team van Waldorf aan de Werf in de transformatie naar een inclusieve school en legt uit waarom curriculum aanpassing alleen niet voldoende is.

Systemen zijn gebouwd door mensen. Ook de context (situatie) is sociaal gecreëerd. Gecreëerd door mensen betekent ook dat het veranderd kan worden door mensen. Wij dus. Met het team van Waldorf aan de Werf zijn we in de unieke positie om de school gezamenlijk op te bouwen: zelf een systeem te creëren waar inclusie het uitgangspunt is en dus ruimte is voor de diversiteit om ons heen.

Maar zelfs dan zitten we in een context waarin we gebonden zijn aan hoe andere systemen werken: denk aan hoe onderwijs an sich is geregeld qua financiering, toetsing, hoe er gekeken wordt naar kinderen die onder of overpresteren, maar ook de mate waarin de sociaal economische achtergrond, maar ook migratie achtergrond bepalend is voor de kansen van het kind.

Toegankelijkheid

Ooit was Waldorfonderwijs ontstaan voor kinderen van fabrieksarbeiders. Meer dan 100 jaar later is het niet altijd vanzelfsprekend dat de working class de dominante groep op school is. Is de aantrekkingskracht op de bovenmodaal gezinnen een gevolg van menselijk gedrag of hebben we te maken met een weeffout in het systeem? Een onwenselijke situatie voor veel schoolbestuurders, zij willen juist dat Waldorfonderwijs toegankelijk is voor alle kinderen. En zoeken naar oplossingen. Segregatie treft ons namelijk allemaal. Het is ontzettend verleidelijk te denken dat aanpassingen in het Waldorfcurriculum een op een leidt tot een inclusief leer- en werkklimaat. Begin je met aanpassingen in het curriculum, dan plak je in feite een pleister op een open wond. We leren uit de sociale psychologie (denk aan Stanford Prison Experiment) dat de macht van systemen en de context (sociale situaties) meer impact hebben op ons gedrag en daarmee onze identiteit, persoonlijkheid en persoonlijke waarden. Het beïnvloedt ook de mate van moraliteit in onze besluitvorming en de keuzes die we dagelijks maken (Zimbardo, The Lucifer Effect). Als leerkracht, als schoolleider, als ouder, als buurtgenoot als sociaal werker en ga zo maar door.

Verbondenheid

Inclusie gaat uit van een balans tussen het ervaren van een hoge mate van identiteit en een hoge mate van verbondenheid. Inclusie is een staat van zijn: er zijn momenten waarop we insluiten en er zijn momenten waarop we anderen uitsluiten. Uitsluiten op basis van wie ze zijn, waar ze in geloven, kleur van hun huid, leeftijd, inkomen en ga zo maar door. En ja dit doen wij als volwassenen ook bij kinderen. Al willen we dit niet. Onbewust en bewust. Een beetje inclusie bestaat dus niet.

Ik beschrijf inclusie als een ecosysteem waar we afhankelijk zijn van elkaar, verbonden met elkaar zijn en elkaar beïnvloeden. Je kunt het ecosysteem ook ziek maken als je de schakels onvoldoende of niet benut. Deze schakels zijn de diversiteit om je heen. We weten dat een bij onmisbaar is voor ons voortbestaan, net zoals bomen CO2 filteren. Maar een mier is net zoveel van waarde als eerder genoemden. Misschien zien we het effect niet op korte termijn, maar op lange termijn stort het ecosysteem in elkaar als we de mier zouden verbannen. Dit geldt ook voor ons als mens. Op het moment dat we mensen uitsluiten (denk aan segregatie) dan komt er een punt dat het zelfcorrigerend vermogen van het ecosysteem niet meer voldoende is.

Identiteit

Daarom werken we in het eerste schooljaar van Waldorf aan de Werf door systeemverandering aan gedragsverandering. Het team wordt begeleidt door o.a. de gedachte achter Action Learning: L=P+Q (Evans, 1980). Leren, kennis uit de praktijk en vragen stellen (reflecteren). De leerkrachten wonen themasessies bij, krijgen intervisie en 1 op 1 coaching in de klas. Hierdoor wordt het direct leren van de praktijk gestimuleerd.

Zoeken naar de onderlinge verbondenheid en de verbondenheid met de wereld om ons heen is het uitgangspunt van alle stappen in het begeleidingsproces. Het team leert eerst zichzelf kennen: identiteit en persoonlijke waarden (her)definiëren en ruimte ervaren voor deze identiteit(en) en van die van de ander. Pas als je als leerkracht al jouw identiteiten omarmt creëer je ruimte voor het kind om dit ook zelf te doen. Op basis van al deze identiteiten wordt de school gevormd: welke waarde(n) wil de school toevoegen in het leven van het kind (en de omgeving), waartoe bestaat de school? Wat willen we dat de kinderen zich herinneren?

In ieder geval dat ze een onderdeel zijn van een groter geheel, een volledig wereldbeeld mee krijgen, dat ze dit terug krijgen in de klas, om zich heen zien in de materialen, de boeken, de verhalen, de lesstof, tijdens de feesten, de jaartafels, de vieringen. Maar vooral bij de leerkrachten waar ze naar opkijken, waar ze in geloven en die in staat zijn om ze te laten worden wie ze zijn.

Leestip: Jaarfeesten van over de hele wereld