Vrije tijd voor het vrije spel
Spelen en kinderen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Overal op de hele wereld spelen kinderen en hun spel kent grote overeenkomsten. En toch zal elk individueel kind door het spel wat het speelt, een stukje van zichzelf laten zien. Door het spel wordt een stukje zichtbaar van de verwachtingen, de vaardigheden, de moeilijkheden en de wensen die in de ziel van het kind leven.
Wij volwassenen mogen kinderen begeleiden op hun ontwikkelingsweg. Maar hoe kunnen wij kinderen begeleiden zodat zij zich kunnen ontwikkelen in het eigen ritme en met de eigen mogelijkheden? Wat kunnen wij doen zodat elk kind zich gerespecteerd en gezien voelt met al zijn eigen kwaliteiten en ontwikkelingsvragen en toch uitgedaagd wordt bijzondere stapjes te zetten?
Ontwikkeling stimuleren
Het klinkt als een grote verantwoordelijkheid die ons in handen is gelegd. In al onze ijver gaan we aan het werk met het uitdenken van het mooiste speelgoed, de fijnste spellen, inspirerende leerlijnen, digitale educatieve programma's voor kleine kinderen en het beste tijdverdrijf. We kopen ons huis vol met de prachtigste creaties en de agenda’s barsten uit met de kleutergym en het de peutermuziekles.
En toch bestaat er een heel ander bijzonder instrument; een methode die op veel plekken in vergetelheid is geraakt maar werkelijk van levensbelang is. Een manier van tijdverdrijven die tegenwoordig niet meer zo eenvoudig te realiseren is, soms riskant is, voor kinderen daarentegen heerlijk ontspannend en enthousiasmerend tegelijkertijd. Ja, ik spreek hier over het vrije spel!
Het vrije spel; een instrument dat we weer opnieuw moeten leren kennen als rijk pedagogisch instrument. Want we zijn het bijna niet meer gewend dat wij ons als volwassenen juist niet bemoeien met wat de kinderen aan het doen zijn. Dat we juist niet vertellen waarmee kinderen aan de slag moeten gaan, maar ons juist terugtrekken en, al zelf nuttig werkend, mogen observeren.
Babyfase
Het vrijespel begint al in de babyfase, waarin het kind al spelend zichzelf van hoofd tot voeten leert kennen. De overprikkelende oerwoudtrapezes met jungle geluiden mogen weer opgeborgen, de loopstoeltjes van de verlanglijst en de bak vol speelgoed maximaal gereduceerd, want het liefst ligt het kind vrij met iets kleins en het eigen lichaam waarmee het aan de slag kan.
Het vrije spel is hier natuurlijk nog klein, want het kleine kind heeft vooral jouw nodig met je liefdevolle aanwezigheid en omhulling. Want jij moet er zijn voor de eindeloos herhaalde kiekeboespelletjes en alle weggooispelletjes. Al het spel lijkt daarbij in eerste instantie zinloos, terwijl het een enorme krachtact is op het gebied van sociaal-emotionele, cognitieve- en motorische ontwikkeling.
Peuterfase
Dreumesen en peuters zijn kanjers in het nabootsende werken. Alles wat het kleine kind tegenkomt moet onmiddellijk worden omgezet in spelende vlijt. Kasten worden in- en uitgeruimd, de knopjes van apparaten uitgebreid bediend en in de supermarkt is de hardwerkende peuter een enthousiaste ‘hulp’. Het speldoel in deze leeftijd is zonder vastgelegd eindresultaat, het is het reine werken. Zolang wij ouders niet intellectualiseren bouwen kinderen bouwwerken om het bouwen, niet om dat wat moet ontstaan; tekenen kinderen tekeningen omdat het zich uit wil drukken op papier, niet omdat er íets getekend moet worden.
Het waarnemen en het actieve doen zijn in deze fase in grote verbondenheid. En door een kind in vrijheid te laten werken, leert het kind de grote mensen wereld vrij van oordelen kennen. Een wereld van taal, natuurkundige wetten, materialen, vormen, kleuren en elementen uit de natuur. En hoe fijn is het als het kind in deze leeftijd mag spelen met materialen die ‘echt’ zijn en zonder vastgelegd speldoel, zodat het de fantasie prikkelt en tot een uitgebreid pallet aan spelmogelijkheiden uitnodigt?
Kleuterfase
Kinderen in de kleuterleeftijd leven in een rijke fantasiewereld. Dat wat in de wereld waargenomen wordt, zet nu het innerlijk (de ziel) in beweging. De ervaring wordt omgezet en in het spel opnieuw gevormd. Niet door de verbale input komt het kind met de wereld in verbinding, maar door het aldoor actieve werken. Door het vrije spel leert het kind zichzelf in samenhang met de wereld kennen en het kind is de schepper van een nieuwe, eigen wereld.
Vrij mogen spelen legt het fundament voor een gezonde, algehele ontwikkeling. Alleen in het echte vrije spel, kan het kind de werkelijkheid naar zijn hand zetten. Het is het echte leven dat het kind naspeelt, vervlochten met innerlijke 'droom'beelden. In dat spel leert het kind omgaan met grote thema’s zoals verdriet, blijdschap, dood en leven. Vrij kinderspel is niet doen alsof, het is echt. En daardoor kan het kind indrukken verwerken en zich letterlijk gezond spelen.
Nu of nooit
Het volledig in je fantasie kunnen opgaan is een vaardigheid die alleen voor kinderen tot een jaar of 7 is weggelegd. Het is de basis van de scheppingskracht van de mens. Nooit meer in een mensenleven zal een mens deze kracht nog zo kunnen benutten als in deze fase. De fantasievolle scheppingskracht is dus een schat voor het leven, die we moeten bewaken en koesteren. Kinderen moeten de mogelijkheid krijgen ongestoord en met ruime tijd in de eigen wereld op te gaan. En daar kunnen wij voor zorgen door zelf een stapje terug te durven nemen en onze kinderen tijd te geven. Vrije tijd voor het vrije spel.