Paf, jij bent dood! Gedachten over schieten, pistolen en geweldspelletjes.

Hoe kan het toch dat in de meest vredelievende huishoudens kinderen en voornamelijk jongens het zo interessant vinden om schietspelletjes te spelen? Al houd je als ouders de pistolen angstvallig uit de deur, onze fantasierijke kinderen vinden in stokken en pollepels toch het materiaal wat ze nodig hebben om ‘oorlogje’ te kunnen spelen. Waarom spelen kinderen dit soort 'gewelddadige' spellen en hoe zit het met de gezonde morele ontwikkeling? Lees er alles over in dit artikel.

Paf! Jij bent dood!

Sinds ik mij kan herinneren ervaar ik persoonlijk een enorme afkeer tegen dit soort spelletjes. Alles in mij wil er eigenlijk voor zorgen dat geweld buiten de deur blijft. Ik verafschuw geweld in de reële wereld net als dat ik geweld niet vind thuishoren in het spel van kinderen. Waar halen kinderen überhaupt de inspiratie vandaan dit soort spellen te spelen?

Nu ik moeder ben van drie jongens word ik op een nieuwe manier geconfronteerd met de nieuwsgierigheid naar wapens. Oorlogsvoertuigen zijn spannend, de ridders vliegen met hun zwaarden mij om de oren en als ik niet oppas worden regels als 'verboden op mensen te richten' gebroken en word ik dus “pieuw, pauw” omver geschoten.

Na vele boeiende en inspirerende gesprekken, ben ik in de laatste jaren langzaam tot nieuwe inzichten gekomen die ik graag met jullie deel. Er zullen meer, voornamelijk moeders zijn die innerlijke strijd leveren met de omgang met dit thema. Wellicht kunnen naar aanleiding van dit schrijven nieuwe mooie gesprekken ontstaan.

Almachtig

Schieten is een 'omnipotentie' spel en dat soort spel is van groot belang voor de emotionele ontwikkeling van kinderen. Kinderen zijn in het dagelijks leven vaak (terecht) overgeleverd aan de regels en de leidende hand van volwassenen. Om jezelf te leren kennen, om zelfstandig te worden, om werkelijk IK tegen jezelf te kunnen zeggen is het belangrijk om te leren omgaan met het hebben van macht. En daarbij helpen dit soort spelletjes. Iemand kunnen doodschieten, iemand kunnen omtoveren tot een ijssculptuur of een boef afvoeren met handboeien en opsluiten geeft het kind een gevoel van almachtigheid. Het is een grote ontdekkingsreis op het gebied van actie en reactie. Wat gebeurt er als ik dit doe? Mijn handelen heeft gevolgen. Nu ben ik de baas!

Daarnaast geven dit soort spelletjes ook een bepaalde ontlading. Opgebouwde spanning, leren omgaan met angsten en boosheid kunnen in de veilige omgeving van het vrije spel geuit en verwerkt worden zonder dat het een ander beschadigt. Oorlogje spelen, schieten als indianen, draken dapper de kop afhakken, als piraten de wereldzeeën beheersen en schepen in brand steken - het zijn intensieve oefeningen met spanning, de omgang met gevaar, het overlevingsinstinct en grote levensthema’s zoals leven en dood. Juist door in het spel te mogen experimenten met dingen die in onze maatschappij vaak (terecht) afgekeurd worden, leren kinderen binnen de veilige muren van het vrije spel er een juiste verhouding toe te ontwikkelen. Juist door het vrije spel leren kinderen omgaan met de grote thema’s van het leven.

Moraliteit

Kinderen zijn geen immorele wezens als ze dit soort spellen spelen. Moraliteit heeft van nature de grootste aantrekkingskracht en leren kinderen door nabootsing. Leven wij de kinderen het goede voor - laten we ze ervaren wat empathie is, geweldloze omgang en zorgzaamheid, dan zullen kinderen dat van ons leren en zo ook de wereld tegemoet treden.

De nabootsing kracht van kleine kinderen is iets heel bijzonders. Het is geen puur na-apen van gedrag. Want niet alleen dat wat zichtbaar is wordt beleefd en nagebootst, kinderen ervaren ook de intentie achter ons handelen. Het is belangrijk om daarbij stil te staan als het gaat om onze innerlijke houding ten opzichte van schietspelletjes. Het is goed je ervan bewust te zijn dat als je met grote afschuw denkt over het oorlogje spelen, je kinderen de onuitgesproken afkeuring alsnog voelen. De vraag is of je dat wil of niet.

In de praktijk

Hoe zet je nu al de bovenstaande overwegingen om in de praktijk? En hoe dan om te gaan met je eigen gevoelens?

In eerste instantie is het denk ik goed om te beseffen dat het dus niet ongezond is dat kinderen interesse hebben in deze spelletjes - het hoort erbij. Ten tweede kan je kijken of je zonder het ene af te keuren alternatieven kan vinden voor de behoefte aan machtspelletjes. Toveren is bijvoorbeeld al een stuk aangenamer. Soms kan het ook een leuke ontdekkingsreis zijn om je kind eens de leiding te laten nemen. Jij mag het kind zijn, het kind de herder, de papa of de baas. Maak eens een wandeling waarbij jij niet de route en het tempo aangeeft, maar volg de behoeften van het kind.

Een andere leuke manier om om te gaan met schietspelletjes is om na het geweld, empathie toe te voegen. Misschien kan je na beschoten te zijn niet opeens weer opstaan, maar is er een arts nodig met medicijnen of een tovenaar met een toverdrank om je te helpen. Kan het kind voor je zorgen en je weer beter maken?

De kernboodschap is niet boos te worden op de kinderlijke zoektocht naar macht; maar buig het om naar een empathisch spel. Is het niet direct in het spel van de kinderen, dan kan het ook daarna door samen te zorgen voor bijvoorbeeld een zieke beer of het lezen van een mooi boek.

Agressiviteit

Natuurlijk zijn er wel gevallen waarover je serieuzer moet nadenken. Het is uit recent onderzoek gebleken dat kinderen die veel tv kijken, meer spelen met de in het hoofd vastgezette beeldschermbeelden. Hoe meer tijd kinderen achter beeldschermen zitten, hoe minder er vanuit fantasie gespeeld kan worden. Kijken kinderen schietspellen of gewelddadige filmpjes (voor kinderen is een platgeslagen beest in een grappige animatiefilm ook gewelddadig), dan is het schietspel niet zelden eerder een agressiespel waarin de filmscènes worden nagespeeld, dan een spel om zichzelf te leren kennen.

Kinderen die opgroeien in een gewelddadige omgeving of wellicht komen uit een oorlogsgebied, kunnen ook geweldspelletjes spelen die een andere oorsprong hebben. Niet zelden zijn dat spellen die wel degelijk gezien moeten worden als uitlaatklep voor ellende of traumaverwerking en vragen om nadere betrachting.

Praten

Ouders zijn tegenwoordig snel geneigd vaak het gesprek met hun kleine kinderen te zoeken. Ik ben daar overigens geen uitzondering op. Toch is de zeer verbale en intellectuele omgang met kinderen niet altijd de oplossing. De hersenontwikkeling van kinderen is gewoon nog niet zover dat zij daar op een juiste manier mee om kunnen gaan. Lees hier over intellectuele ontwikkeling: eerst grijpen, dan begrijpen.

En toch denk ik dat, mocht je echt grote innerlijke moeite hebben met dit thema, een bij de leeftijd passende uitleg kan helpen. Dus geen grote uitweidingen over de verschrikkingen van oorlog of ellende die mensen elkaar in de wereld aan doen, maar dat je bijvoorbeeld schieten niet to leuk vindt in huis. Jij bent goed, ik hou gewoon niet zo van dat geschiet (in huis/in de klas). Buiten mag er bijvoorbeeld misschien wel geschoten worden en alleen dan als er geen kleintjes in de buurt zijn. Misschien is er een regel dat er niet op mensen gericht mag worden en als iemand niet meer mee wil doen, respecteer dan die wens.

Oorlog

Afgelopen weekend was ik met mijn gezin in Berlijn en daar vroegen mijn 8 en 6 jarige zoons mij over de oorlog. Ik gaf een light verklaring over de ellende uit het verleden. Daardoor kon ik aangeven dat ik weet dat zij tanks heel cool vinden, maar dat ik het altijd zie als oorlogsvoertuig en dus niet goed kan zien dat het cool is. Dat dat een reden is waarom ik soms niet zo enthousiast reageer op hun enthousiasme. Gelukkig hebben ze hun vader, die wel meer begrip heeft voor de fascinatie voor schieten, bommenwerpers en zwaarden.

Voor mij persoonlijk heb ik nu een fijn evenwicht gevonden. Mijn kinderen kijken geen gewelddadige filmpjes, ze mogen schietspelletjes spelen (we richten niet op mensen), ik zoek mogelijkheden om de jongens ook op een andere manier macht te laten ervaren en ik communiceer in een light variant over geweld. Het is goed zo, want ik zie drie knaapjes met een aldoor groter groeiend empathisch vermogen. Lucky me!

Hoe ga jij om met dit thema?

Meer lezen:
Toy Guns: Do They Lead to Real-Life Violence?
Spelen met speelgoedpistool pedagogisch verantwoord
Schietspelletjes - Artikel Kiind