Pesach

"Na een late, koude winter kan de komst van de lente als een bevrijding voelen".

Pesach, is dat niet dat Joodse paasfeest? Nou, eigenlijk is Pasen eerder een christelijke Pesach. Want al vallen deze twee feesten gelijktijdig, Pesach is flink ouder dan Pasen. Zo was het laatste avondmaal van Jezus en zijn volgelingen een viering van Pesach. Dit jaar viert men Pesach van woensdagavond 5 april t/m de avond van donderdag 13 april.

Gastartikel geschreven door Maaike van Gelder Sikkel. Maaike en haar man hebben vier kinderen en wonen in Driebergen. Ze hebben een Joodse achtergrond en laten zich bij de opvoeding ook inspireren door de antroposofie. Hun kinderen gaan naar de vrijeschool. Maaike is de directeur van de Vereniging van Vrijescholen en geeft een dag per week les op Beit Armada, een Joodse vrijeschoolklas in Midden-Nederland.

Wat vieren we met Pesach?

Pesach is een sociaal gebeuren met veel gasten aan tafel en vol gezelligheid. Acht dagen lang vieren we de uittocht uit Egypte onder leiding van Mosjé (Mozes) en de bevrijding uit de slavernij, zo'n 1.300 jaar voor de gewone jaartelling. Er was toen veel haast (tien plagen, boze farao enzo.) en dus geen tijd om de broden te laten rijzen. We eten en drinken daarom nog steeds geen granen (zoals brood, crackers, koek, pasta en pizza), gist (en dus bier), rijst en peulvruchten met Pesach. We poetsen in de weken voorafgaand aan Pesach ons huis totdat het blinkt en alle verboden ingrediënten tot aan de kleinste kruimel verwijderd zijn. Een soort spirituele voorjaarsschoonmaak dus. Volgens onze kinderen is het grootste verschil met de jaarfeesten op de vrijeschool dat we bij dit feest geen pannenkoeken mogen eten. Gelukkig zijn matzes wel toegestaan, al zijn die lang zo lekker niet met stroop.

Is Pesach een lentefeest?

Pesach duurt acht dagen en valt in maart of april. De Joodse kalender is niet gebaseerd op een zonnejaar, zoals de gregoriaanse kalender in Nederland, maar op de maan. Daardoor schuiven jaarfeesten door een seizoen heen. Dankzij een schrikkelmaand valt Pesach altijd in de lente, op de eerste of tweede volle maan na 21 maart.

Met Pasen wordt stilgestaan bij het ontwaken van de natuur. Ondanks dat Pesach tegelijk valt, is dat niet het moment dat de natuur wakker wordt, maar al de start van het Israëlische oogstseizoen. In het Bijbelboek Devariem (Deuteronomium 16:9) wordt dat moment de "sikkel (what's in a last name) in het staande koren" genoemd: de eerste gerst komt al van het land.

Tradities en rituelen

Tijdens een feestelijke maaltijd, de seider, vertellen en zingen we over de uittocht. Iedere Jood heeft namelijk de verplichting om zich te zien alsof hij zelf uit Egypte is vertrokken. Seider betekent orde: de avond verloopt volgens een strakke volgorde die uit vijftien stappen bestaat. Een seider begint bij zonsondergang en kan duren tot in de kleine uurtjes. We gebruiken een boek, een hagada, als leidraad. En een seiderschotel, een schaal met bakjes waarin van alles zit dat je niet verwacht bij een feestelijke maaltijd. Want wie wil er rauwe mierikswortel als avondeten? Of een bruin cementachtig mengsel? En wacht dacht je van een dip van zout water, of een verbrand ei? Als je je afvraagt 'waarom in hemelsnaam': dat is precies de bedoeling van die onverwachte dingen. Nieuwsgierig worden, vragen stellen en antwoorden zoeken. Het zijn in ieder geval allemaal symbolen en antwoorden die te maken hebben met het verhaal van Pesach. En ter geruststelling: gelukkig is het bij de elfde van de vijftien stappen in de seider eindelijk tijd voor een lékkere maaltijd.

Wij staan met onze familie bij de seider ook stil bij slavernij en het belang van vrijheid in andere tijden dan 3.300 jaar geleden. En bij Pesach kun je ook denken aan spirituele bevrijding uit geestelijke en emotionele boeien. Het kan een moment zijn voor bevrijding van wat ons gevangen houdt in onszelf zoals arrogantie, jaloezie of boosheid. En een afscheid van dingen waarvan je slaaf van bent of dreigt te worden. Denk aan het besteden van (te) veel tijd en energie aan je mobiele telefoon of een computerspelletje. Of aan de materialistische instelling van het steeds maar méér willen.

Wat kan ik maken met Pesach?

Iets voor de seizoenstafel of een Pesachtafereel. Wij maakten een baby Mosje van hout in een rieten mandje. Zijn zus Miriam verstopt zich tussen het riet. Mosje drijft in zijn mandje over de Nijl gemaakt van een blauwe zijden doek. Achtervolgt door een krokodil drijft hij richting het paleis van de farao.

Verder vouwden we een flinke hoeveelheid papieren piramides. Beschilderden houten poppetjes tot farao, zijn vrouw, een volwassen Mosje en Miriam. Met diezelfde blauwe zijden doek kun je het splijten van de Rode Zee uitbeelden.

Of iets totaal anders: knutsel eens vingerpoppetjes van de plagen, voor iedere vinger één. Voor een snel tekenmoment maakten wij ze van papier, maar van vilt gaan ze jaren mee. Op internet vind je inspiratie en allerlei sjablonen met de zoekterm finger puppets passover.

Lekkers voor Pesach

Maak eens een matzetaart:

smelt wat boter in een pannetje;
voeg cacao en suiker toe en roer tot een egaal mengsel;
haal de pan van het vuur en roer er een rauw ei doorheen;
doe wat kidoesjwijn (mierzoete rode wijn) in een schaaltje en smeer zes van de zeven matzes in met de wijn. Het is handig om een kwast te gebruiken. Maak de matzes niet te nat;
roer een scheutje kidoesjwijn door het inmiddels wat afgekoelde cacaomengsel;
smeer een matze in met het mengsel. Dat gaat meestal goed met een mes. Let op: niet te dik en niet te dun smeren;
leg een matse op de ingesmeerde matze en smeer weer in. Herhaal totdat zes matzes gebruikt zijn. De bovenste matze is de matze die niet is ingesmeerd met kidoesjwijn. Smeer die ook niet in met het cacaomengsel;
laat de matzetaart minimaal een paar uur opstijven in de koelkast.

Boekentips

Neem voor (les)ideeën voor Joodse feestdagen ook eens een kijkje op de Instagrampagina van Beit Armada, een Joodse vrijeschoolklas in Nederland via beitarmada en #waldorfinschaapskleren.