De wonderen van kindertekeningen

„Teken toch eens iets leuks voor de verjaardag van oma!“ „Kan je niet een beetje gezelligere kleuren gebruiken en iets minder krassen?“

Heb jij wel eens je kleine kinderen de opdracht gegeven iets leuks te tekenen en heb je dat proberen te beïnvloeden omdat jij er een bepaalde voorstelling bij had? Nou ik wel. En dat terwijl ik donders goed weet dat kindertekeningen kinderkunst zijn, waar ik me als ouder niet mee heb te bemoeien.

Kleine kinderen tekenen niet naar een bepaalde voorstelling maar tekenen als het ware hun eigen ‚toestand‘. De ontwikkeling van het tekenen loopt volgens een universeel patroon. En dat patroon weerspiegelt de psychische en fysieke ontwikkeling. Oordeel niet over kinderkunst, niks is gelukt of niet gelukt; álles wat het kind op papier zet is goed.

De universele tekenontwikkelingen van het kind

Als je kinderen in rust en vrij laat tekenen zal je, ook bij jouw kind, de volgende tekenontwikkelingen kunnen waarnemen:

1. Stortvluchte

Als eerste zie je de stortvluchten op het papier. Het kind tekent nog vanuit de schouders met de hele arm in grof motorische bewegingen. Alleen een klein stukje van de totale beweging is op het papier te zien.

2. Vogelvlucht

De volgende stap is dat alle bewegingen van het kind op papier komen. Het is als dansende vogels door de lucht waar geen onder of boven te zien is. Het tekenwerk is zo dynamisch, dat het papier regelmatig te klein zal zijn en het kind moet uitwijken op het tafelblad of muren.

3a. Spiralen

Als het kind de derde verjaardag nadert, ontstaan uit die willekeurige beweging, de spiralen.
De spiraal wordt uiteindelijk een cirkel die als je oplet eerst nog open is en op een dag gesloten is met een punt of mini cirkel erin. Het is een uitdrukking van de ontwikkeling van het ik-bewustzijn van het kind. De cirkel is de eenheid en een afgrenzing van de ander.

4a. Koppoter

Uit de cirkel ontstaan ritmische strepen naar buiten als een soort zon, met soms nog een paar voetjes (haakse streepjes) eraan. Deze vorm noemt men de koppoter.

5. (Zonne) mens

Vanuit de koppoter ontwikkelt zich steeds meer een mens. De ‚zonnestralen‘ komen op de plek van de armen en de benen en er komt een lijf bij.

Ontwikkelingen gaan stromend in elkaar over.

3b. Krassen

Tegelijkertijd met het ontstaan van de spiraal, ontstaan uit de vrije vormen, de energievolle, krachtige, verticale krassen. Die krassen zijn een in beeld gebrachte uitbarsting van koppigheid.

4b. Kruizen

Daarop volgt het (krassen in) kruisvorm. Net als de gesloten cirkel met een kern, is het kruis een teken van een sprong in de ontwikkeling van het ik-bewustzijn.

5. (Boom) mens

Het ‚kraskruis‘ komt rechter op het papier te staan, er komt een spiraalvormig hoofd op en langzaam kan je zien dat de mens zichtbaar wordt.

Is de ontwikkeling van kinderen niet een wonder?! Het is toch prachtig om te zien dat zowel de tekenaars van koppoters als de tekenaar van houtmensen hetzelfde onbewuste doel hebben: het op papier brengen van de mens!

6. Details

Vanaf het vijfde levensjaar komen er steeds meer details in de tekening en ontstaat er een ingevulde ruimte rondom de mens. Het papier krijgt nu een onder en een boven. Het blad vult zich met ritmische, symmetrische, herhaalde vormen. Je ziet ladders ontstaan, kruisingen en levensbomen.

7. Geaard

Met de schoolrijpheid, omstreeks het 7de levensjaar, is het kind op aarde aangekomen. Het schoolrijpe kind kan beter naar de eigen emoties kijken en is zelfbewuster. De getekende mens staat nu stevig op de grond en om de mens verschijnen huizen, bomen en dieren met daarboven in de hemel de stralende zon.

Vanaf dát aankomen op aarde verandert het universele tekenen en dringen cultuurverschillen tot op het papier door.

Wat vertellen kindertekeningen?

Je kan ook therapeutisch naar het tekenwerk van kinderen kijken. Kinderen die problemen hebben, spreken daar vaak niet makkelijk over, maar laten zichzelf zien door de manier waarop ze spelen en tekenen.
Het is goed om te beseffen dat tekeningen een soort state of mind zijn en dus een momentopname. Pas met een reeks tekeningen kan je misschien iets zeggen over wat er op een dieper niveau speelt bij een kind.

De symbolen in tekeningen van kinderen.

Een huis staat symbool voor de binnenwereld van het kind. Overal op de wereld tekenen kinderen huizen als een vierkant met een puntdak erop, ook als kinderen in flats of in landen wonen waar nauwelijks huizen zijn met een puntdak.
Door de ramen van een huis kan je naar binnen en naar buiten kijken, een deur geeft de mogelijkheid contact te leggen met de bewoner, een rokende schoorsteen zorgt ervoor je goed stoom kan afblazen en een stevige grond onder het huis geeft zekerheid. Kinderen die dat niet tekenen vinden het vaak moeilijker zich goed te uiten, zijn in zichzelf gekeerd en zijn vaker onzeker.

De zon symboliseert de buitenwereld. Kinderen die opgroeien zonder vaderfiguur laten vaak de zon weg in hun tekenwerk.

Een boom is vaak de verbeelding van de levensloop en de groei van het kind. Zo kan je, kijkend naar een boom vragen stellen: hoe stevig is de boom met de wortels in de grond verankerd? Hoe verhoudt zich het wortelwerk onder de grond ten opzichte van de takken die zich uitstrekken in de buitenwereld? Draagt de boom vruchten van een positieve levensontwikkeling? Staat de boom recht of scheef? Bloeit de boom uitbundig of zijn de takken kaal?

Mocht je het gevoel hebben dat er angst of verdriet schuil gaat achter de tekeningen van je kinderen kan je er eens naar vragen en een gesprekje over dat wat je op papier ziet aangaan. Niet direct, maar indirect. Niet suggestief, maar geef het kind de kans zelf te vertellen als er werkelijk iets speelt.

Wat tekenen kinderen na de schoolrijpheid

Hoe ouder kinderen worden hoe meer het tekenen naar de achtergrond verdwijnt. Dat is eigenlijk zo jammer! Kunst geeft een mens de mogelijkheid zijn innerlijke leven en innerlijke zoektocht tot uitdrukking te brengen. Juist de jonge mens, nog volop in ontwikkeling, heeft een rijk en zoekend binnenleven. Het werkt zo helend, verhelderend en rustgevend die wereld in bijv. dans, theater, muziek, schilder-, boetseer- of tekenwerk naar buiten te brengen!

Kijk naar een kind in de basisschoolleeftijd en ontdek in het tekenwerk de leergierigheid naar het ontdekken van hoe de wereld in elkaar steekt. Je ziet röntgentekeningen van baby’s in buiken en gemeubileerde huizen. De simpele huisje, boompje, beestje taferelen maken plaats voor veelzijdige verhalen vanuit verschillende perspectieven.

De verschillen tussen wat meisjes en jongens tekenen worden ook duidelijk. Ook op papier zie je de zoektocht naar identiteit, waar hoor ik bij, wie ben ik? Interessant zou zijn of de verschillen aangeleerd zijn of aangeboren; men zegt dat het onze evolutionaire erfenis is die op papier tot uiting komt.
Meisjes tekenen harmonieuze beelden met kwetsbare wezens om voor te zorgen. Jongens tekenen oorlogen, ridders en monsters. Je hoeft je dus geen zorgen te maken als je 8-jaar oude zoon woeste oorlogstaferelen tekent, ook al heeft hij zoiets nog nooit gezien. Of als je dochter alleen maar regenbogen en kleine poesjes tekent; het hoort erbij.

Vanuit therapeutisch oogpunt kan je wel kijken of je zoon op papier alleen staat tegenover de vijand, of het kleine poesje van je dochter altijd opgesloten zit.

Kunst voor pubers

Vanaf de puberteit tekenen de kinderen eigenlijk alleen in opdracht. De groepsdynamiek is in die leeftijd zo sterk, dat de vergelijking met de anderen onzeker maakt. Jammer eigenlijk want vrij associëren op papier is voor pubers zo leerzaam. De puber leert op een nieuwe manier naar zichzelf ten opzichte van de wereld kijken. Die nieuwe ontdekkingen van de eigen identiteit zie je op papier dan vaak in zwart-wit tekeningen of werk waarin eenzaamheid centraal staat.
Laat pubers het onmogelijke tekenen, want mocht je ooit de wereld willen verbeteren dan is het zo goed als ze met moed en durf geoefend hebben om die veranderingen vanuit de voorstelling op papier te verbeelden.

Note to self (en misschien ook voor anderen) 🙂

Laat kinderen vrij tekenen, op een leeg vel zonder lijntjes om in te vullen. Het kind is dan in staat een stukje van zijn of haar eigen binnenwereld via het tekenen naar buiten te brengen. Een aanrader als het kind emotioneel niet stabiel is, zo kan het even de druk van bijvoorbeeld verdriet of boosheid van zich af tekenen. Niks is gelukt, mislukt, mooi of lelijk; alles is goed. Het is namelijk het kind wat een stukje van zichzelf op papier uitdrukt en dat is ALTIJD GOED!

 

 

Leestips:
Er valt nog veel meer over kindertekeningen te zeggen en ook nog heel veel over kleurgebruik. Wellicht later meer daarover! Lees in het boek Kindertekeningen van Michaela Strauss nog veel meer informatie.

De 30 meest gestelde vragen over het vrijeschoolonderwijs
Antroposofie voor beginners

Kindertekeningen vanuit de vrijschool pedagogiek 1
Kindertekeningen vanuit de vrijschool pedagogiek 2
Kindertekeningen vanuit de vrijschool pedagogiek 3