Die jaarfeesten – kan dat niet anders?

‘Wat prachtig! Nu valt voor mij ook het kwartje waarom het mij niet ‘lukte’ de jaarfeesten te vieren. Voor mij waren het te specifieke verhalen, die (nog) te ver bij mij (en mijn niet christelijke?) achtergrond vandaan stonden. De seizoenen volg ik al jaren. Hoe mooi om dit zo uit te breiden.’

‘Mooi om er zo over te denken, vernieuwend. En leerzaam om de verschillende meningen te horen en er zo achter te komen wat het voor ieder eigenlijk betekent. De feesten en de namen. Zelf ben ik er nog niet helemaal over uit. Ik ben zeker voor het leren kennen van verschillende culturen en (meer) inclusiviteit in de feesten. Toch, voor mijzelf die net is gestart met werken op een vrijeschool, vind ik het fijn om eerst de feesten zoals die zijn te leren kennen. Juist de christelijke gedachte achter de feesten geeft mij diepgang en nieuwe dingen die ik nog niet wist. Daarbij is de antroposofie in de basis al verbonden met andere geloven en culturen, in kleine beetjes krijgg je dat vanzelf al mee. Bij veel jaarfeesten ervaar ik nu ook al invloeden vanuit de seizoenen, natuur of andere cultuurfeesten, dat is voor mij zeker een toevoeging, maar als we alles gaan doen voelt het voor mij nu nog te versnipperd. Ik kan mij wel voorstellen dat er een soort overgangstijd komt met verschillende namen. Zoals dat nu soms ook al gebeurd met dubbele namen. Zoals Pasen/Lentefeest, Midwinter/Kertmis, Sint Jan/Midzomerviering. Die combinatie mag van mij wel meer. Dat je het feest dus zowel christelijk als met een andere naam benoemd.’

‘Goed idee! Ik ben voorstander van een bredere inzet van jaarfeesten. Het antroposofische aspect – hoe mooi ook – heeft mijn inziens ook een beperkend effect; het vindt slechts binnen deze kring plaats (Michaëlsfeest, Johannie), terwijl je met de door jouw genoemde namen meer mensen aanspreekt en hen dus ook bereikt. De waarden die wij geleerd hebben aan deze feesten kunnen we overeind blijven houden. Veel jaarfeesten heb een Oud – Germaanse oorsprong en dus ook een seizoens – en natuurgedachte. Het samen hand in hand gaan kan heel goed naar mijn idee. Het is modern, eigentijds, maar ook realistisch.’

‘Dag Eveline, ik ben ook al heel lang met dit onderwerp bezig, maar ik kom zo veel aspecten tegen, dat ik er nog geen artikel over heb durven schrijven. Ik heb in de pedagogische voordrachten geen enkele aanwijzing over ‘jaarfeesten’ gevonden. Ook niet in de ‘vergaderingen met de leerkrachten’; die zijn opgetekend in GA 300 A,B en C. Als er iemand wél een aanwijzing heeft gevonden in de (pedagogische) voordrachten, hoor ik dat graag. Ik heb inmiddels zo’n honderd uitspraken van Steiner gevonden dat de vrijeschool geen wereldbeschouwelijke school moet zijn. Antroposofie is geen vak en antroposofische inhouden zijn geen onderwijsstof. Het gaat om de menskunde die vanuit de antroposofie een verdieping meekrijgt en om de methode van lesgeven die daaruit volgt. Dat de kinderen met een religie worden opgevoed, neemt hij zo serieus dat voor de ouders die dat willen, de pastoor en de priester op school hun godsdienstlessen kunnen geven. De antroposofische ouders wilden ook zoiets voor hun kinderen en voor hen, maar ook voor de andere kinderen die ‘nergens heen gingen’, als hun ouders dat wilden. Wanneer Steiner voor die godsdienstlessen een inhoud ontwerpt, zit daar – begrijpelijk – wél antroposofie in. Daar kan worden gesproken over reïncarnatie, maar over de kern van de antroposofie: Christus als het middelpunt van de kosmische en aardse ontwikkeling. GA 300A/286: ‘we moeten een gevoel voor de seizoenen bij de kinderen wekken’; ‘De persoonlijke band van de kinderen met Christus moet behoed worden.’ Ik kan tot nog toe niet achterhalen of er op de Nederlandse vrijescholen vanaf 1923 ooit dominees of pastoors op school kwamen om godsdienst te geven. Toen ik in 1970 in Den Haag begon, werd er ‘antroposofisch godsdienstonderwijs’ gegeven. Dat werd toen nog wel met de ouders besproken en wie dit voor zijn kind niet wilde, werd daarin gerespecteerd: het kind zat dan dat uur elders. Of dat nog zo gaat, weet ik niet. Er bestond ooit een landelijke godsdienstgroep (“Gremium’), bestaat die nog? En zo ja, wat zegt die hierover? Ik beschouw dit als een eerste aanzet om tot de ontstaansgeschiedenis van de jaarfeesten op de vrijeschool te komen.’

‘Ik ben voor verandering op elk gebied. Leven is bewegen is veranderen. Opschudden die boel. Diversiteit en ook meer 2022 zou ik zeer toejuichen.’

‘Dank je wel Eveline voor jouw moed. Bijzonder ook om de reacties te lezen. Voor mij gaat inclusie verder dan alleen de jaarfeesten. Het gaat voor mij om het geheel, om het bewustzijn. Wat maakt dat we iets op een bepaalde manier doen. Daarop reflecteren en er vervolgens naar handelen is ontzettend waardevol. Het huidige onderwijs is aan vernieuwing toe zodat het meer aansluit bij het kind van nu. Zelf werk ik in het speciaal onderwijs met kinderen met een meervoudige beperking. Het is mijn wens dat deze doelgroep onderwijs kan volgen op reguliere (vrije) basis- en middelbare scholen. Dat is er nu nog veel te weinig. Dat is voor mij ook inclusie.’

‘Hoi, ik reageer als betrokken mee-denker, oud IB’er en Innovatie Coordinator, nu met pensioen. Allereerst: wat een geweldig initiatief om ‘inclusie’ op deze manier naar voren te halen en bespreekbaar te maken! Voor mij is ‘inclusie’ nauw verbonden met ‘diversiteit’. Vandaar even een beschouwing. De diversiteit van leerlingen en hun ouders is in Nederland (en ik denk ook Europa) de laatste 10 jaar enorm toegenomen. Dat kan evenwel verschillen per Vrijeschool; in sommige gebieden kan dat meer of minder zijn. Maar die toegenomen diversiteit biedt kansen om als Vrijeschool een ruimere blik te ontwikkelen op hoe om te gaan en recht te doen aan culturele diversiteit en gewoontes. De jaarfeesten die wij vieren in onze westerse cultuur geven uiting aan de beleving en traditie die in ons werelddeel gangbaar is. Een mooie vraag voor deze tijd is ”hoe kunnen we de diversiteit van leerlingen en ouders inbedden in ‘inclusiviteit’ ?” Mijns inziens kan dat o.a. door de Jaarfeesten inclusiever te maken door tevens aandacht te geven aan feesten en gebruiken uit andere culturen. Dus naast elkaar, of in aanvulling op elkaar. Dat kan ook door de verhalen die verteld worden bij de ontwikkelingsstof van de diverse leerjaren inclusiever en diverser te maken. Een mooi voorbeeld daarvan is de uitgave van de BVS, getiteld ‘De wereld door vertellen’, waarvoor een landelijke werkgroep van VS docenten zich hebben ingezet om het aanbod verhalen zo divers en inclusief mogelijk te maken. Zelf heb ik daaraan met veel plezier, samen met Michiel van Gent, meegewerkt om een divers aanbod van verhalen voor de 5e en 6e klas te verzamelen. Een derde aanvulling zou een rubriek in de schoolkrant kunnen zijn die ingaat op achtergronden, gebruiken en rituelen van de wereld jaarfeesten die vallen in een bepaald jaargetijde en naast of samen met de grote jaarfeest thema’s van de Vrijescholen in Nederland. Hiervoor heb ik indertijd als redacteur speciaal de rubriek ‘Venster op de Wereld’ opgenomen in onze digitale schoolkrant ‘Vrije Mare’ van Vrijeschool Almere. Ik pleit dus voor een gedachtengang en verdere uitwerking van dit thema van en/en en niet zozeer voor of/of. Aandacht hebben voor – en vormgeven aan de thema’s Diversiteit en Inclusiviteit zijn voor mij harte-thema’s! Graag wil ik hierin meedenken en waar mogelijk een bijdrage leveren omdat ik vind en voel dat deze tijd ons daartoe uitdaagt en de leerlingen en hun ouders uit de diverse culture en religieuze stromingen, die de Vrijeschool kiezen als hun ontwikkelingspad, ons oproepen met een frisse blik te kijken naar een hedendaagse invulling van het VSonderwijs. Met behoud van de waardevolle componenten van onze cultuur/religie.’

‘Wat (H)eerlijk dat je dit nu deelt. Ik ben christelijk opgevoed en ik vind het nu fijn om daar antroposofie aan toe te voegen. Ook voor mijn kinderen. Ik geloof niet zo dat je alleen het een of het ander kunt zijn/doen. Laten we verbindend zijn hierin want ik denk dat er dan mooie dingen kunnen ontstaan. Met vooral de ruimte voor ieders persoonlijke invulling.’

‘Het idee om de jaarfeesten tot 8 inclusieve feesten te maken voelt voor mij als een verarming. Michaelsfeest is zoveel meer dan een herfstfeest. De platen en verhalen die juist bij deze naam passen, hebben zoveel meer inhoud dan enkel herfstfeest. Moed tonen, overwinnen en je draak in de ogen kijken horen bij Michael. Als het een herfstfeest zal worden, verdwijnt deze diepere laag in de hoeveelheid oogst en paddestoelen verwacht ik. Hier waakt de naam over de inhoud. Daarbij wordt er meer gevierd dan enkel 8 feesten. Maria Lichtmis is voor mij het winterlicht, carnaval heeft zo’n totaal andere energie dat dit niet dezelfde naam kan hebben. Dat is verarming! Luciafeest is zo’n prachtig, klein en hoopvol feest, dat kan geen herfstduister zijn! Het gaat niet om de naam, maar om de inhoud. Elke vrije school elk gezin, viert elk feest op een eigen manier. Deels traditie gebonden, streek gebonden, cultuur gebonden. In Zutphen is dauwtrappen in alle vroegte bij de IJssel een prachtige traditie. In Sittard wordt carnaval zeer intens beleeft, waar hier in Ede veel minder aandacht naar gaat. Hier mag verschil in zijn. Een school met meerdere culturen zal hier al op inspelen. De inhoud meandert, de naam geeft kaders en identiteit.’

‘Voor mij is het inderdaad heel verwarrend als ik kijk naar de jaarfeesten en verbinding van de Christelijke kerk. De katholieke religie vanuit de kerk kan ik nm niet echt terugvinden bij Steiner & resoneert ook niet. Ik vind het mooi als feesten een ‘bredere’ naam krijgen zodat je alle aspecten van de natuur, de seizoenen. En de oorsprong kunt toevoegen.’

‘Dankje voor je frisse kijk op de dingen! Ik vind het belangrijk dat je voor jezelf uit maakt hoe je een ‘goede wereldburger’ in deze huidige tijd kan zijn. En daarbij hoort een open blik en de flexibiliteit om te veranderen. Want de tijden veranderen ook. Zonde om als mens dan stil te blijven staan, wanneer de nieuwe tijdsgeest ons zoveel te bieden heeft. Daarmee wil ik niet zeggen dat we steeds zonder nadenken al het oude, bekende, alle tradities, gewoontes, … zomaar overboord moeten gooien. Maar wat jij doet, met een frisse, open blik naar de wereld kijken, dat vind ik echt bewonderenswaardig! Ik mis dat stukje vaak bij mezelf, dus super dat jij het voor mij doet en ik lekker mee op de kar kan springen! Heel benieuwd waar dit naartoe gaat!’

‘‘Ik zie rond in de wereld’. Laat die eerste zin die overal ter wereld wordt gesproken onze leidraad zijn om alle feesten, van alle mensen in alle culturen, te ontdekken. Wat fijn Eveline dat je dit in de wereld wilt zetten! I’m in!’

‘Klinkt heerlijk. Ik vier het graag met je mee. Overeenkomsten zichtbaar maken, verbindingen maken, samen feest vieren.’

‘Ik werk niet op een vrije school en heb weinig ervaring met het vieren van de jaarfeesten zoals dat daar gedaan wordt. Ik vind dit bericht zeer inspirerend en kan al voor me zien hoe verbindend het vieren van bijvoorbeeld het herfstfeest zou kunnen werken in mijn groep met verschillende culturen. Ik lees graag mee!’

‘Volledig eens! Heel passend. Ik ervaar dezelfde lichte afkeer door de christelijke inslag die het “lijkt” te hebben in de huidige vorm. Zo wordt open en helder voor iedereen (om aan te sluiten). Mooi idee, complimenten daarvoor ook.’

‘Een interessante discussie en goed dat dit aangekaart wordt. Het is ook best dapper, maar zonder wrijving geen vooruitgang. Ik ben best erg traditioneel waar het gaat om de vrijeschool en ik hecht veel waarde aan de tradities en feesten zoals ze zijn. Daar horen ook de namen bij met de achterliggende verbinding. Toch leven we in een tijd van grote veranderingen en één van die veranderingen is de toenemende diversiteit in de samenleving en de toegenomen interesse in de vrijeschool. Steiner zou er mijns inziens voorstander van zijn geweest om het vrijeschoolonderwijs relevant en uitnodigend te houden voor iedereen. Hij gaf aanwijzingen voor het aanpassen van de jaarfeesten al naar gelang de lokale gebruiken, geloof en seizoensritme wanneer een school in een andere regio van de wereld gesticht werd. In zijn tijd was dat nog mogelijk. In Europa was je Christelijk en in het Midden Oosten was je Moslim. Zo zijn de kaarten vandaag de dag natuurlijk niet meer geschud. Mede door de toegenomen mobiliteit en welvaart in de wereld. Je komt dan op een natuurlijk punt waarop je moet gaan kijken hoe het vrijeschoolonderwijs niet alleen in verschillende landen aan de daar geldende realiteit gespiegeld kan worden, maar hoe het ook op één plaats aan de vele aanwezige realiteiten tegemoet kan komen. Er zijn verschillende manieren waarop dit kan en het is goed om daarover te brainstormen.

Een naamsverandering alleen is niet genoeg. Dat lijkt me slechts schijn‐diversiteit. Om het waardevol te maken moet er ook een inhoudelijke aanpassing tegenover staan. Dat is heel lastig. Als een gezin met één geloof of levensovertuiging is het eenvoudiger om een vrijeschools feest aan te passen aan wat jij thuis gelooft. Als een school waar mensen van misschien wel tientallen achtergronden bij elkaar komen is dat veel lastiger. Je kan een element van al die achtergronden samenvoegen, maar het gevaar is dat daardoor de diepgang verdwijnt. Ieder feest wordt dan een lappendeken van heel veel oppervlakkige kunstjes bij elkaar zonder één van die kunstjes echt goed te kunnen. Uniek aan de vrijeschoolse feesten is wat mij betreft het doorvoelen en de diepgang. De verbondenheid via de diepere (esoterische) betekenis van de feesten terwijl tegelijkertijd een hele down‐to‐earth verbinding wordt gemaakt met de seizoenen en de natuur om je heen. Als we die diepgang willen bewaken maar toch meer diversiteit willen binnen laten is het misschien goed om ieder feest aan een bepaalde stroming te wijden. Je zou bijvoorbeeld kunnen zeggen dat je een lichtfeest viert wat focust op het hindoeïstische Diwali en een oogstfeest wat focust op het paganistische Mabon. Misschien is er dan een Islamitisch vruchtbaarheidsfeest te vinden, etc. Dit hoeft niet ieder jaar hetzelfde te zijn. Er zijn zo veel gebruiken dat een enkele jaar cyclus niet genoeg is. Door je een bepaalde periode met één feest uit een andere cultuur/religie bezig te houden behoud je de diepgang. Je hebt een focus en handvatten om een verbinding te maken tussen het feest in kwestie en de realiteit van het seizoen in Nederland en de gebruiken die traditioneel in Nederland bij dezelfde periode horen. Daarnaast kun je in de opmars naar zo’n feest ook onderwijs bieden wat de desbetreffende cultuur/religie wat breder beschouwd en in perspectief plaatst. Dit alles kan prima met het behoud van de eigenheid en het specifieke karakter wat ieder feest traditioneel heeft. Dat karakter is immers niet per se gebonden aan het feest zelf, maar aan de sfeer van het jaargetij en de periode die er bij hoort. Die sfeer en verbinding wis je dus niet uit, maar vul je aan met alternatieven uit andere culturen en geloofsstromen.’

‘Wat prachtig! Ik ben blij met vernieuwde gedachte. Ik werk momenteel niet op antroposofische plek in Rotterdam zuid, maar we willen wel de seizoenen met kinderen beleven. En ruimte maken voor feesten uit alle culturen. Maar vanuit de Vrije school hecht ik ook erg aan de traditie die wel met elkaar levend houden. het helpt de gemeenschapsvorming. Door de corona tijd heeft die een enorme knauw gekregen. Misschien dan wel weer een uitgelezen kans om nieuwe tradities met elkaar te maken. Meer inclusie!’