Seksuele opvoeding en voorlichting
Bewust ouderschap

Seksuele voorlichting in de opvoeding

Klaarwakker was ik toen mijn twee zoons van 6 en 8 jaar in alle vroegte op de rand mijn bed zaten en mijn oudste tegen zijn jongere broer vertelde dat, om een kind te krijgen de penis in de vagina moet zodat een zaadje van de vader bij het eitje van de moeder kan komen. Ik bleef met wijd opengesperde oren en ogen liggen, een beetje in shock en ergens ook wel een beetje trots dat mijn kinderen het niet schuwde met mij ernaast dit soort nieuw opgedane kennis te bespreken. Mijn hersens draaiden op volle toeren, het moment is aangebroken om serieus hierover na te denken, want hoe doe je dat eigenlijk, je kinderen goede seksuele voorlichting geven?

De hele nacht?

VoorlichtingNa even geluisterd te hebben naar mijn zoons, vroeg ik toch wat nieuwsgierig van wie mijn 8 jarige deze informatie had. Hij vertelde dat zijn iets oudere vriendje hem dat had verteld. Zijn vraag daarna aan mij was of het klopte. Ik bevestigde. Mijn jongere zoon begon te giebelen en keek mij opeens met grote ogen aan:
"Doe jij dat ook met papa?" Ik bevestigde.
"Hoe doe je dat dan," vroeg mijn zoon, "ligt papa dan de hele nacht met zijn piemel in jouw vagina?

Toen moest natuurlijk ook ik een beetje giebelen. "Nee, dat gaat een stuk sneller. Als mensen elkaar heel lief vinden of graag met elkaar willen vrijen, dan doen ze dat. Dat is fijn."
"O, dan moet ik dat ook eens met Sophia (= vriendinnnetje) proberen." zei mijn 6 jarige.
"Nee (slik), dat is nog niets voor kinderen. Dit soort dingen is iets voor als je een stuk groter bent en wat je alleen met iemand doet die dat net zo graag wil als jij."

Mijn zoons waren er even stil van. En hoe kinderen dan gelukkig ook zijn, ging het daarna weer over Lego bouwwerken en trampoline springen.

Openhartig

Meisje en jongen seksuele voorlichtingIn ons gezin zijn we gewend openhartig over veel dingen te praten. Wij zien het als onze taak als ouder dat de jongens zich zo veilig bij ons voelen dat ze alles met ons kunnen delen. In de overtuiging dat 'goed voorbeeld doet volgen', praten we daardoor over veel thema's, ook met de kinderen samen. Zo spreken we over talenten, onzekerheden, liefde, ruziemakende ouders, discriminatie, verschillende overtuigingen, anderen willen helpen, eenzaamheid, dierenleed, geloven en weten mijn jongens over de dood van mijn moeder en vertelde ik ze ook kortgeleden over mijn miskraam.

Heel belangrijk daarbij vind ik dat al dit soort volwassenthema's leeftijdsadequaat besproken worden. Dat betekent dat ik heel weinig plastisch voor ze uitteken, maar het liefst alles in een begrijpbaar beeld aanbied. Het zijn voor mij de pareltjes van goed ouderschap als ik met mijn jongens in een mooi gesprek verwikkelt raak. De kunst daarbij is dat vooral ik luister naar wat zij mij vertellen en te horen wat werkelijk de vraag is die zij mij stellen. Ik stort geen droge informatie over ze heen, maar stel vooral open vragen aan hen. Wat denk jij? Hoe zou dat voor jou of die ander zijn? Soms vertel ik iets over wat ik weet, eenvoudig en begrijpbaar en vaak deel ik ook (wederom leeftijdsadequaat) mijn eigen gevoel, mijn ervaringen en dat wat ik fijn of lastig vind.

Vaak eindigen de gesprekken in kinderlijke vrolijkheden. Dat is ook goed zo, dan laat ik het los. Door het kinderlijke vrije spel verwerken de kinderen de thema's waardoor het een ontspannen stuk van henzelf kan worden. En vaak komt opeens op een onverwacht moment er toch weer een gouden vraag of opmerking over. Missie geslaagd.

Jonge kinderen

Als echte 'waldorfmom' geef ik natuurlijk de kinderen, als beeld graag het verhaal van de kleine engel mee. Maar dit prachtige verhaal over onze voorgeboortelijke reis, dat ik bijvoorbeeld bij verjaardagen vertel, staat voor mij los van de lichamelijke feitelijkheden waar we in het leven mee te maken krijgen. Seksuele opvoeding is meer dan een uitleg wat seks is en dat je de pil kan gebruiken. We vertellen niet meer over de ooievaar die de kindjes brengt en het is niet zoals men dat vroeger graag deed, met één biologieles over alle gevaren van soa's en het oefenen met een condoom over een banaan gedaan.

Voorlichting begint al vanaf dat kinderen heel jong zijn. Het begint bij het respectvol en met liefde omgaan met het lichaam van je kleine kind - bij het verschonen van de luier en het benoemen van wat je doet, het zien van verschillen tijdens het spelen met leeftijdsgenootjes en dat als een kind ernaar vraagt ook benoemen - en het zonder gêne spreken over de echte benamingen van de geslachtsdelen. Meisjes hebben geen voorbibs, een meisje heeft een vulva (vaak wordt vagina gezegd, ook oké, maar dat is feitelijk 'slechts' de benaming voor de 'ingang', de schaamlippen en clitoris worden daarbij uitgesloten). Jongens hebben een penis of je kan het wat informelere woord 'piemel' gebruiken.

Mijn lichaam - mijn keuzes

Kinderen zien wellicht papa of mama als ze onder de douche uitkomen of zich omkleden en zijn dan nieuwsgierig. Bij vragen kan je bevestigen dat het borsten met tepels zijn, dat je de vulva inderdaad niet goed kan zien en dat papa een penis heeft die groter is dan die van het kind. Kinderen willen vaak uit onderzoeksdrang, graag eens voelen of kijken. Dat wil ik niet omdat deze delen van mijn lichaam privé zijn. Je mag je éigen lichaam voelen en leren kennen, en je éigen lichaam uitgebreid in de spiegel bekijken. Dit soort gesprekken hoeven geen intellectuele woordenzee te zijn, maar kunnen feitelijk en kort blijven.

Ik vind het belangrijk dat kinderen leren dat aanrakingen alleen dan plaats vinden wanneer je dat zelf wil. Wij willen onze kinderen namelijk leren dat hun lichaam van hen zelf is en dat alleen zij daarover zeggenschap hebben. Een goed lichaamszelfbewustzijn leert kinderen dat ze mogen vertrouwen op hun eigen gevoel, dat hun mening van interesse is en dat zij niet altijd gehoorzaam moeten zijn aan anderen/volwassenen. Ik hoop dat het op die manier ook bijdraagt aan de kans om misbruik (zo goed en zo kwaad als dat überhaupt kan) tegen te gaan. Je hoeft niemand een kus of zelfs hand te geven als je dat niet wil. Dat we elkaar binnen het gezin ongevraagd knuffelen is in orde tenzij je aangeeft dat niet te willen, dan wordt je mening zonder protesteren gerespecteerd. Je piemel, vulva of borsten zijn van jou - ja en zelfs mijn billen die wellicht uitnodigen tot aanraken zijn ook privé -  daar mag niemand zomaar aankomen; ook een dokter moet dat vragen.

Menstruatie

MooncupSeksuele voorlichting begint ook bij het zonder gêne spreken over de menstruatie van een vrouw. Tot nu toe is de menstruatie voor veel mensen (en met name mannen) iets vies. Om dat negatieve beeld weg te halen bij de cyclus van de vrouw en daarmee de oorsprong van al ons leven, is het goed kinderen daarover open te vertellen.

Zo vertelde ik mijn kinderen al als kleuter over een nestje in mijn baarmoeder. Een nestje dat elke maand met een zacht bedje wordt voorbereid op een mogelijk nieuw kindje dat daar zou mogen groeien. En elke maand dat het nestje leeg blijft, moet het schoon worden gemaakt voor een nieuw fris nestje. De baarmoeder is als een fles op de kop, met de baarmoederhals en de vagina in beeld van de opening van de fles. Door het schoonmaken van het nestje, bloedt een vrouw in de tijd dat ze moeder kan worden elke maand. Om dat bloed uit de vagina op te vangen kan je bijvoorbeeld een menstruatiecup gebruiken, maandverband of tampons. Als een kind dan de mooncup vindt van hun moeder, dan is de cup niet vies, maar iets wat handig is.

Doordat kinderen leren dat door de cyclus van de vrouw nieuw leven kan ontstaan, kunnen meisjes trots zijn op het vrouw zijn i.p.v. zich schamen als ze ongesteld worden. En leren jongens die vrouwelijke cyclus waarderen i.p.v. vrouwen te behandelen als vieze en gevaarlijke hormoonmonsters. Wat zou dat toch een zegen zijn als het geen taboe meer is om maandverband te kopen, even op de bank weg te kruipen met een dekentje als je dat nodig hebt tijdens de menstruatie of je cup uit te koken terwijl een ander dat ziet (al het ernstigere buitensluiting van menstruerende vrouwen daar nog buiten gehouden).

Masturbatie

seksuele voorlichtingKleine kinderen kunnen het soms fijn vinden om de eigen geslachtsdelen aan te raken. Daar is niets mis mee. Het is een voorstadium van masturbatie en geeft een fijn en ontspannen gevoel. Mijn jongens hebben al vaker vastgesteld dat hun piemel stijf kan worden en dat vinden ze geniaal. Meestal 'zie ik het niet' of zeg even: "O, ja" toen ze het aan mij lieten zien in hun jonge jaren. Maar hoe groter ze worden, hoe meer ik de kinderen ook leer over hun privésfeer. Door kinderen te verbieden zichzelf aan te raken, leer je ze dat het fout is wat ze doen en dat is niet juist. Kinderen mogen leren dat het helemaal prima is dat ze zichzelf leren kennen, maar dat het goed is dat je daarvoor je eigen kamer en privémomentje opzoekt.

Leeftijdsfasen

Vanuit antroposofisch oogpunt kan je naar mijn mening stellen dat seksuele voorlichting of wellicht beter: seksuele opvoeding in de eerste zeven jaar van het kind vooral gaat over het fysieke lichaam. Kinderen leren in deze fase door de tastzin het eigen lichaam kennen. Waar eindig ik en waar begint de ander? Hoe voelt het om aangeraakt te worden? Wat zijn fijne aanrakingen voor mij en wat niet? Hoe word ik baas over mijn eigen lichaam?

Daarnaast leren kinderen in deze fase de verschillen tussen mensen - tussen man en vrouw, de eerste basale kennis voor hoe een baby ontstaat en geboren wordt en wat de eigen privésfeer is. Kinderen zijn nieuwsgierig en zullen vragen stellen. Het uitstellen van eenvoudige antwoorden, kan een kind het gevoel geven dat het om geheimen gaat. Vraagt het kind er niet zelf naar dan kan je eens een boekje neerleggen met getekende, mooie plaatjes van jongens en meisjes of over de geboorte van een baby.

In de tweede zevenjaarsfase bereid je het kind op het gebied van de seksuele voorlichting voor op de ontwikkeling van het levenslichaam - de zaadlozing en de menstruatie. In deze fase gaat het in eerste instantie om de geslachtsrijpheid en nog niet om driften en emoties die ontstaan bij de overgang naar de derde zevenjaarsfase.

Geslachtsrijpheid

Seksuele voorlichtingTegenwoordig is seksualiteit alom vertegenwoordigd. Kinderen worden er al op jonge leeftijd mee in aanraking gebracht: op televisie, door reclame op straat en op internet. Daarnaast leren kinderen vanaf de schooltijd van leeftijdsgenootjes met oudere broers of zussen al gauw meer details over hoe een kind verwerkt wordt en hoe mensen samen seks kunnen hebben.

Ook verandert de manier van spreken over dit thema met het ouder worden van de kinderen. De onderzoekende, ongegeneerde interesse verandert in een meer naar binnen gekeerde, gegeneerde interesse. Het is daarom zinnig 'op tijd', zo rond de leeftijd van 9 à 10 jongens de meisjes voor te bereiden op hun eigen geslachtsrijpheid - de eerste menstruatie en de eerste zaadlozing (vaak als gevolg van een natte droom). Zorg op tijd voor maandverband in huis en het is fijn is het als beddengoed schoon klaar ligt voor het geval dat...

Als je al een open gesprekscultuur hebt, kan je natuurlijk aansluiten op de onderwerpen die bij het kind zelf spelen. Het is fijn als je fijngevoelig bent voor de steeds grotere gêne die kinderen ontwikkelen en ook echt de privésfeer respecteert als ze niet met jou willen spreken over hun eerste ervaringen en ontdekkingen.

Vrouwenritueel

Menstruatie meiden feestBij de eerste menstruatie van een meisje is het mooi om een klein vrouwenritueel te houden. Een mooi cadeau uitzoeken of een mandje maken met moois is een mooie waardering die je je dochter kan geven op haar eerste stappen van het vrouwzijn. In dat mandje kan je natuurlijk verschillende soorten maandverband/cup/tampons stoppen, misschien een mooie boek over vrouw worden, tijdschriften, een dagboekje om je cyclus bij te houden, armbandje met een maan of vrouwencymbool, iets lekkers voor in bad of om te eten of drinken. Het (klein) vieren van het vrouw mogen worden, is voor veel tienermeisjes een heerlijk moment om gezien te worden.

Jongens hebben een andere omgang met hun eerste zaadlozing. Op een dag zal een jongen wakker worden in een natte bedoeling. Of jongens zin hebben in een uitgebreid gesprek daarover en een mannenritueel, is de vraag. Wellicht een mooi moment iets bijzonders samen te doen waar het kind blij van wordt, zonder expliciet te spreken over de nachtelijke verrassing.

Gender

Seksuele verschillen en daar op de juiste manier mee omgaan vind ik persoonlijk een best lastig thema. Ik voel liefde voor alle mensen die liefde uitdragen en dat wil ik mijn kinderen meegeven. Maar soms voelt het voor mij als een politiek correct en steeds groter worden mijnenveld om mij met de juiste bewoordingen uit te spreken. Ik spreek in dit artikel over vrouwen die menstrueren, terwijl ik eigenlijk zou moeten spreken over mensen met een baarmoeder. Ik zeg dit in alle eerlijkheid dat ik dat moeilijk vind en waarschijnlijk is dit eenvoudig gezegd vanuit mijn positie (ik leer altijd graag bij).

Vanuit de antroposofie gezien bereid de mens al voor de geboorte zijn 'levenssymfonie' voor. De seksuele voorkeur is slecht een 'motief in de muziek die de mens op aarde tot klinken brengt'. In het geestelijke kan je namelijk, zo zegt Steiner, niet van geslacht spreken. We zijn allemaal gelijk en gelijkwaardig. Het bijvoorbeeld mannelijk of vrouwelijk zijn, is slecht de jas waarachter zich de geest verbergt. Maar de lichamelijk jas is wel datgene waardoor de geestelijke kern zich via de ziel hier op aarde tot uitdrukking kan brengen.

Van ziel tot ziel

Love two manAls je er zo naar kijkt, is het dus niet van interesse hoe je de liefde en seksualiteit in dit leven uit. De liefde vindt plaats op het gebied dat van ziel tot ziel gaat. Het gekke is dat het oordeel over andere vormen van liefde of seksualiteit dan de standaard man-vrouwliefde slechts afgekeurd wordt door culturen, die hun wortels hebben in het Oude Testament: in het jodendom, het christendom en de islam. In andere culturen is het nooit een probleem geweest of is dat pas geworden nadat deze in aanraking kwamen met een van de genoemde geloofsculturen.

De oorsprong van ons mensen in het geestelijke is dus compleet gelijkwaardig en zonder geslacht. Onze weg hier op aarde, door verschillende incarnaties heen is volgens de antroposofie de ontwikkelingsweg van de mens die eerst vanuit de eenheid met het goddelijke, door het dal van ultiem materialisme gaat tot de mens zelf geworden is tot puur licht en liefde. In dat licht zou het dus kunnen kloppen dat we dus steeds meer los komen van nadrukkelijke geslachtelijke verschillen, naar steeds meer eenheid. Maar zolang wij mensen incarneren en ons op aarde voortplanten is de samensmelting van de biologische verschillen van het vrouwelijke en het mannelijke nodig om tot nieuw leven te komen.

Opvoeden tot mens

Een onderdeel van seksuele opvoeding is de openheid voor keuzevrijheid en alle vormen van liefde - jongens mogen emoties hebben, meisjes mogen wild zijn en niet elke relatie bestaat uit de combinatie man-vrouw. Gender neutraal opvoeden heet dat tegenwoordig, hoewel ik zou willen voorstellen om het gewoon een opvoeding tot mens te noemen. Uit een Brits onderzoek met kinderen is gebleken dat we, hoe goed we ook ons best doen, dat toch vaak niet lukt. Dat heeft zo zijn gevolgen, omdat we op die manier rolpatronen, rolmodellen, interesses en gewoontes aanleren die eigenlijk niet van origine in een man en vrouw zo sterk verankerd zijn. Er zijn natuurlijk biologische verschillen tussen man en vrouw, die moet je niet ontkennen, juist omdat ze simpelweg de norm zijn.

In de praktijk? Kinderen mogen gezien worden in wie ze zijn met al hun voorkeuren en eigenheden. Mijn zoon houdt van roze en heeft lange haren. Ik ondersteun hem in zijn voorkeuren en help hem in gesprekjes om te gaan met de commentaren die hij soms krijgt. Laats zei iemand in zijn klas dat hij eruit zag als een meisje en toen antwoordde mijn zoon dat de ander eruit zag als een varken. Dat had ik hem niet zo geleerd hoor, maar het was einde discussie 😉 en nu zijn ze beste vrienden.

Als we een potje levensweg spelen, dan vraag ik altijd of je op het vakje 'trouwen', wil trouwen met een man of een vrouw. En in ons mannenhuis is de verkleedklerenkist niet slechts gevuld met piraten- en ridderkleding, maar ook met mooie prinsessenjurken. Het zijn volgens mij de kleine alledaagse gesprekjes en gewoonten die de kinderen leren dat alles kan en mag.

De puberteit

Aan het eind van de tweede zevenjaarsfase (7 - 14 jaar) en het begin van de derde zevenjaarsfase (14 - 21jaar) begint de puberteit. De meeste jongens hebben de eerste zaadlozing gehad en voor de meeste meisjes zijn de maanstonden begonnen. Nu begint vanuit antroposofisch oogpunt het tot bloei komen van het astraallichaam (ook wel het zielenlichaam). Dat is het lichaam dat ons organisme gevoelens, stemmingen en gedachten geeft en dat natuurgetrouw gedreven wordt door driften en instincten.

De tijd van verliefdheid, relaties, seksuele behoeften en ontdekkingen begint.

In het begin van deze fase is het belangrijk dat de tiener weet hoe hij/zij zichzelf kan beschermen tegen soa’s, aids en zwangerschap. Zorg dat condooms e.d. in overvloed (dus niet zichtbaar als er iets mist) aanwezig zijn. Spreek erover dat het niet 'stoer' is om zonder voorbehoedsmiddelen seks te hebben, dat onervarenheid hoort bij het ontdekken van seksualiteit en dat genieten van seks hand in hand gaat met jezelf leren kennen. Masturbatie zie ik persoonlijk niet meer als iets om je voor te schamen, maar pure seksuele hygiëne - goed voor jezelf zorgen en een uitstekende bijdrage voor betere seksuele relaties.

Moderne tieners

Seksuele voorlichting sextingDaarnaast is het van belang over normen en waarden te praten, en over (digitaal) grensoverschrijdend gedrag. Kinderen voorlichten over sexting, ofwel het via digitale media verspreiden van seksueel getinte berichten, foto's en video's is ook een taak van de moderne ouder.

Als ouder proberen dingen te verbieden heeft vaak geen zin. Dat weet ik maar al te goed uit eigen ervaring 😉 Ik kom uit een gezin waar veel bespreekbaar was, maar mijn seksuele voorlichting bestond eruit dat je 'de kat maar beter niet op het spek kon binden' (wat betekende dat ik niet bij mijn vriendjes mocht logeren) en dat ik beter niet de pil kon slikken omdat de hormonen niet zo goed voor mij zouden zijn. Toen ik vertelde dat ik gewoon overdag bij kaarslicht wat klungelig ontmaagd was, stelde mijn vader snel voor om naar de dokter te gaan voor een recept voor de pil.

En dat was nog maar het begin van verstandige en onverstandige uitbarstingen in mijn leven. Ik leerde over seksualiteit, net zoals de meeste tieners dat doen, uit tienerblaadjes (in mijn tijd de Tina en de Fancy) en van de op een voetstuk geplaatste meer ervaren vriendinnen. Hoe braaf ik als kind ook was, ik deelde seksueel getinte berichten via internet, ik keek 's nachts stiekeme dingen op tv, ik deed een naaktfotoshoot en ging met jongens uit de disco mee naar huis. Gelukkig heb ik heelhuids mijn jeugd overleefd, maar ik hoop dat het mij lukt mijn eigen kinderen, die in een tijd groot worden waar de digitale wereld een nog grotere invloed heeft op het leven, nog beter voor te lichten op dat wat komen gaat.

Positiviteit

Let er op dat je niet alleen spreekt over gevaren en wat er allemaal fout is en niet mag. Spreek vooral over wat wel goed is en hoe je goed voor jezelf kan zorgen. Voor een gezonde seksuele ontwikkeling van je kind is het fijn om niet alleen voorlichting te geven over voortplanting, maar ook te praten over gevoelens, seksualiteit en relaties. In dat soort gesprekken doe je je opgroeiende kind het meeste recht als het behandelt als een gelijkwaardige gesprekspartner. Dat is ook goed voor de ontwikkeling van het zelfvertrouwen en de band tussen jou als ouder en je kind.

Veel plezier en succes op dit spannende pad als ouder!

 

Seksuele voorlichting vrijeschoolLeestips:
1. Artikel uit Jonas van Aart van der Stel over seksualiteit
2. Artikel uit Jonas van Renée de Winter over homoseksualiteit
3. Artikel uit Jonas van Hugo Verbrugh over seks als communicatie en incarnatie
4. Antroposofie en seksualiteit
5. Boekentip: Voor mensen met een baarmoeder
6. Jongens en meisjes verschillen minder dan het lijkt.
7. Boekentip: Liefde en seksualiteit van Jeanne Meijs
8. Boekentip: Seksualiteit van Rudolf Steiner (Enige voorkennis over Steiners uitspraken daarover is wel handig, voordat je je in een historische fantasyroman waant.)
9. Beleidsbrief seksualiteit voorbeeld Rudolf Steinercollege




Ps. Mis je iets, heb je een aanvulling, een goede (kinder-) boekentip of wil je hierop reageren, dan laat hieronder graag een berichtje achter!

4 reacties

  • Leneke Van Maris

    Prachtig stuk, veel dank! Een aanrader qua boeken is ‘Make Love’ van Ann-Marlene Henning, met prachtige (bloot) foto’s. Een boek over plezier in seks op een zeer prettige, sekspositieve toon als tegenhanger voor ‘platte porno’. Het slingert hier bij ons in huis en af en toe zie ik dat een van mijn jongens het in zijn kamer heeft liggen. En ook ‘Hartelust’ van Wendy Doeleman is een grote aanrader, met aandacht voor contact maken met elkaar rondom seksualiteit. Veel plezier lieve mede-ouders bij de seksuele opvoeding!

Laat een antwoord achter

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Ontdek meer van Waldorf Inspiration

Abonneer je nu om meer te lezen en toegang te krijgen tot het volledige archief.

Lees verder